Dalili za typhoid
Homa ya matumbo ni ugonjwa unaosababishwa na bakteria Salmonella Typhi ambaye huenezwa kupitia maji au chakula kilichochafuliwa na kinyesi cha mtu aliyeambukizwa. Homa ya matumbo ni tatizo kubwa la kiafya katika nchi zinazoendelea, hasa maeneo yenye usafi duni na upatikanaji mdogo wa maji safi. Bila matibabu sahihi, homa ya matumbo inaweza kuwa hatari kiasi cha kuhatarisha maisha.
Muda wa kuonekana kwa dalili za typhoid baada ya maambukizi
Dalili za homa ya matumbo hujitokeza kati ya siku 6 hadi 30 baada ya kuambukizwa Salmonella Typhi. Muda wa kuonekana kwa maambukizi hutetegemea kinga ya mwili wa mtu na kiwango cha maambukizi.
Dalili za typhoid
Dalili za typhoid zinaweza kuwa kali au za wastani, na kwa kawaida huendelea kukua hatua kwa hatua.
Homa kali inayoongezeka taratibu (hadi 39-40°C)
Maumivu ya kichwa
Kuchoka na udhaifu wa mwili
Kupoteza hamu ya kula
Maumivu ya tumbo na kujaa gesi
Kuharisha au kufunga choo (kwa watoto mara nyingi huharisha huku watu wazima wakifunga choo)
Kutapika au kichefuchefu
Vipele vidogo vyekundu kwenye ngozi (rose spots) katika baadhi ya wagonjwa
Maumivu ya misuli na mwili mzima.
Ikiwa homa ya matumbo haitatibiwa mapema, inaweza kusababisha matatizo makubwa kama kutoboka kwa utumbo (intestinal perforation), maambukizi kwenye damu (septicemia), na matatizo ya figo au moyo
Vipimo vya uchunguzi wa homa ya matumbo
Ili kuthibitisha homa ya matumbo, daktari anaweza kuagiza vipimo vifuatavyo:
Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye damu
Huangalia uwepo wa bakteria Salmonella Typhi kwenye damu
Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye kinyesi
Huangalia bakteria kwenye kinyesi cha mgonjwa
Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye mkojo
Baadhi ya wagonjwa huonyesha bakteria kwenye mkojo
Vipimo vya kuotesha bakteria wa kwenye damu uboho
Njia sahihi zaidi ya kugundua Salmonella Typhi, hasa kwa wagonjwa waliotumia dawa kabla ya vipimo vingine
Kipimo widal
Kipimo cha zamani kinachotafuta kingamwili dhidi ya Salmonella Typhi, lakini si sahihi kwa sababu kinaweza kutoa majibu yasiyo sahihi.
Vigezo vya utambuzi wa typhoid
Daktari atathmini mambo yafuatayo kabla ya kuthibitisha kuwa mgonjwa ana homa ya matumbo:
Historia ya kusafiri kwenye maeneo yenye maambukizi ya homa ya matumbo
Dalili zinazoendelea kwa muda wa wiki moja au zaidi.
Matokeo ya vipimo vya damu, kinyesi, au uboho yanayoonyesha uwepo wa Salmonella Typhi.
Uwezekano wa kuwa na dalili zinazofanana na magonjwa mengine kama malaria, homa ya dengue, au TB.
Lini umwone daktari unapokuwa na dalili za typhoid?
Tafuta matibabu ya haraka ikiwa unapata
Homa kali inayodumu kwa zaidi ya siku tano bila dalili ya kupungua
Maumivu makali ya tumbo au dalili za kuvimba kwa tumbo
Kutapika sana au kuharisha kupita kiasi hadi kupoteza maji mwilini
Dalili za matatizo makubwa kama kuchanganyikiwa, upungufu wa damu, au kupungua kwa shinikizo la damu
Matibabu ya haraka yanaweza kuzuia madhara makubwa ya homa ya matumbo. Ikiwa unahitaji maelezo zaidi kuhusu tiba au chanjo ya kinga, naweza kusaidia!
Njia za kujikinga na maambukizi ya Typhoid
Kuzuia maambukizi ya homa ya matumbo kunahitaji usafi mzuri wa chakula, maji, na mazingira. Njia bora za kuzuia ugonjwa huu ni pamoja na:
Chanjo dhidi ya typhoid
Chanjo ya sindano (Vi polysaccharide) hutoa kinga kwa muda wa miaka 2 na inapendekezwa kwa wasafiri au watu wanaoishi maeneo yenye maambukizi makubwa
Chanjo hai ya kunywa ya (Ty21a) inatolewa kwa njia ya vidonge na hutoa kinga kwa miaka 5. Chanjo inapendekezwa kwa wasafiri wanaokwenda maeneo yenye maambukizi makubwa na watu wanaoishi kwenye maeneo yenye usafi duni wa maji na chakula na watoto wanaoishi katika maeneo hatarishi.
Kunywa maji safi na salama
Tumia maji safi na yaliyochemshwa au kuchujwa
Epuka maji ya bomba yasiyochemshwa au maji ya mito na visima visivyo salama
Tumia maji ya chupa au ongeza dawa za kutibu maji kama chlorine au iodine kabla ya kunywa.
Usafi wa chakula na vinywaji
Pika chakula vizuri hadi kiive kabisa
Epuka kula chakula barabarani au kwenye mazingira machafu.
Kula matunda yaliyooshwa vizuri au yaliyomenywa
Epuka maziwa yasiyochemshwa au bidhaa za maziwa ambazo hazijahifadhiwa vizuri.
Usafi wa mikono na mazingira
Osha mikono kwa sabuni na maji safi baada ya kutumia choo na kabla ya kula, tumia vitakasa mikono ikiwa hakuna maji safi na hakikisha unasafisha choo na mazingira ya nyumbani mara kwa mara.
Kuepuka mgusano na Watu wenye maambukizi
Epuka kugusa choo, matapishi, au nguo za mgonjwa bila glavu.
Ikiwa unamhudumia mgonjwa wa homa ya matumbo, tumia vifaa vya kinga na osha mikono mara kwa mara.
Kutumia antibiotiki kwa walioambukizwa
Wagonjwa wa homa ya matumbo wanapaswa kupata tiba ya mapema kwa kutumia antibiotiki kama ciprofloxacin au azithromycin ili kuzuia kuenea kwa bakteria.
Watu waliobeba bakteria lakini hawana dalili wanapaswa kutibiwa ili kuzuia kueneza maambukizi kwa wengine.
Rejea za mada hii
Chattaway MA, et al. Salmonella nomenclature in the genomic era: a time for change. Sci Rep. 2021 Apr 05;11(1):7494.
Meiring JE, et al. Typhoid fever. Nat Rev Dis Primers. 2023 Dec 14;9(1):71
Carey ME, et al. Global Typhoid Genomics Consortium Group Authorship. Global diversity and antimicrobial resistance of typhoid fever pathogens: Insights from a meta-analysis of 13,000 Salmonella Typhi genomes. Elife. 2023 Sep 12;12
Khan M, et al. Understanding the Mechanism of Antimicrobial Resistance and Pathogenesis of Salmonella enterica Serovar Typhi. Microorganisms. 2022 Oct 11;10(10)
Moudgil KD, et al. Pathogenesis of typhoid fever. Indian J Pediatr. 1985 Jul-Aug;52(417):371-8.
Parry CM, et al. What Should We Be Recommending for the Treatment of Enteric Fever? Open Forum Infect Dis. 2023 May;10(Suppl 1):S26-S31
Wen SC, et al. Non-typhoidal Salmonella infections in children: Review of literature and recommendations for management. J Paediatr Child Health. 2017 Oct;53(10):936-941
GRAM Typhoid Collaborators. Estimating the subnational prevalence of antimicrobial resistant Salmonella enterica serovars Typhi and Paratyphi A infections in 75 endemic countries, 1990-2019: a modelling study. Lancet Glob Health. 2024 Mar;12(3):e406-e418
Shakoor S,et al. Better diagnostic tools needed to distinguish typhoid from other causes of acute febrile illness. Bull World Health Organ. 2023 Nov 01;101(11):683-683A
Marchello CS, et al. Complications and mortality of typhoid fever: A global systematic review and meta-analysis. J Infect. 2020 Dec;81(6):902-910
Kambire JL, et al. [Results after surgical management of ileal perforation due to typhoid fever, about 29 cases in Ouahigouya (Burkina Faso)]. Bull Soc Pathol Exot. 2017 Dec;110(5):298-299