Majadiliano na Wataalamu

Swali la msingi

Habari daktari, dawa za kuzuia ukimwi kabla ya masaa 72 zinafanyaje kazi, ufanisi wake na mambo ya kuzingatia kabla ya kuanza dawa ni yapi?

Majibu

Dawa za kuzuia maambukizi ya Virusi vya Ukimwi (VVU) kabla ya masaa 72 zinajulikana kama PEP. Dawa hizi hutumika kuzuia maambukizi ya VVU baada ya mtu kujianika kwenye maambukizi, kama vile baada ya kujamiiana bila kinga na mtu mwenye Virusi vya UKIMWI au asiyejulikana hali yake, kuchomwa sindano yenye VVU au vifaa vya ncha kali vyenye damu yenye virusi vya UKIMWI, au kubakwa, kuingiliwa kinyume na maumbile au kufanyiwa vitendo vinavyoweza kupelekea maambukizi na mtu mwenye VVU au asiyefahamika hali yake ya kiafya.

Jinsi PEP inavyofanya kazi

PEP hufanya kazi kwa kuzuia virusi vya UKIMWI visijipenyeze kuingia kwenye chembe za kinga mwilini na kuzaliana. Dawa hizi ni mchanganyiko wa dawa tatu za kufubaza virusi vya UKIMWI (ARVs) zinazotumiwa kwa muda wa siku 28 mfululizo. MAelezo zaidi ya namna PEP zinazofanya kazi yapo kwenye makala nyingine katika tovuti hii.

Muda muhimu wa kuanza PEP

Inashauriwa kuanza PEP haraka iwezekanavyo, inafaa zaidi kuanza ndani ya masaa 2 na kabla ya masaa 72 tangu umejianika kwenye maambukizi. Dawa itakuwa na ufanisi mkubwa zaidi kadri unavyoanza mapema zaidi.

Mahali pa kupata PEP

Ikiwa umekumbwa na tukio linaloweza kusababisha maambukizi ya VVU, tafadhali wahi kupata huduma ya PEP haraka katika maeoeno yafuatayo;

• Hospitali na kituo cha afya kilicho karibu nawe

• Kliniki za VVU/UKIMWI

• Vituo vya msaada wa wahanga wa unyanyasaji wa kingono

Ufanisi wa PEP

1. Ufanisi mkubwa: PEP inaweza kupunguza hatari ya kuambukizwa VVU kwa zaidi ya asilimia 80 ikiwa itatumiwa ndani ya masaa 72 baada ya kujianika kwenye hatari.

2. Kuanza Mapema: Kadri unavyochelewa kuanza kutumia PEP, ndivyo ufanisi wake unavyopungua. Inashauriwa kuanza ndani ya saa 2–4 baada ya kujianika, lakini haipaswi kuzidi masaa 72.

3. Kutumia kwa siku 28: PEP inatakiwa kutumiwa kwa siku 28 bila kuruka dozi hata moja kwa ufanisi mkubwa.

Mambo ya kuzingatia kabla ya kuanza PEP

1. Muda wa kuanza dawa: Lazima uanze ndani ya masaa 72 baada ya tukio hatarishi.

2. Upimaji wa VVU: Unapaswa kupimwa VVU kabla ya kuanza PEP ili kuhakikisha hujaathirika tayari, kama umeathirika hupaswi kutumia PEP bali utaanzishiwa dozi ya matibabu ya maambukizi ya VVU.

3. Upimaji wa magonjwa mengine: Unaweza kupimwa magonjwa ya zinaa mengine kama kaswende, kisonono, na Virusiini B na C.

4. Ufuatiliaji wa afya: Unapaswa kuwa na ufuatiliaji wa kimatibabu wakati wa kutumia PEP ili kufuatilia athari za dawa na kuhakikisha ufanisi wake.

5. Madhara ya dawa: Baadhi ya watu hupata madhara madogo kama kichefuchefu, uchovu, au kuharisha, lakini mara nyingi haya ni ya muda mfupi.

6. Uzingatiaji wa dozi: PEP ni lazima itumiwe kila siku kwa muda wa siku 28 bila kukosa hata dozi moja ili kuhakikisha inalinda mwili vizuri dhidi ya maambukizi.

7. Kubadili mtindo wa maisha: Unapaswa kuendelea kutumia kinga (kama kondomu) wakati wa kutumia PEP ili kuepuka hatari zaidi ya maambukizi mapya.
   

Rejea za mada hii;

1. Shirika la Afya Duniani (WHO). (2021). Mwongozo wa Matumizi ya PEP kwa Uzuiaji wa Maambukizi ya VVU. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://www.who.int/publications/i/item/9789240021199.

2. Vituo vya Kudhibiti na Kuzuia Magonjwa (CDC). (2023). PEP (Post-Exposure Prophylaxis). Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://www.cdc.gov/hiv/basics/pep.html.

3. UNAIDS (Mpango wa Pamoja wa Umoja wa Mataifa wa VVU/UKIMWI). (2022). Maendeleo ya Utekelezaji wa Mikakati ya Kuzuia VVU kwa Mwaka 2022. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://www.unaids.org/en/resources/documents/2022.

4. Taasisi za Kitaifa za Afya (NIH). (2022). Post-Exposure Prophylaxis (PEP) kwa Uzuiaji wa Maambukizi ya VVU. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://hivinfo.nih.gov.

5. Wizara ya Afya, Tanzania. (2023). Mwongozo wa Matibabu ya VVU na UKIMWI Tanzania. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://www.moh.go.tz.

6. Ford, N., Venter, F., Irvine, C., Beanland, R., Shubber, Z., & Vitoria, M. (2019). Ufanisi wa Matumizi ya PEP kwa Watu Wanaokabiliwa na Hatari ya Maambukizi ya VVU: Mapitio ya Kijumla na Uchanganuzi wa Takwimu. Jarida la UKIMWI (AIDS Journal), 33(2), 155–163. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://doi.org/10.1097/QAD.0000000000002060.

7. Mayer, K. H., & Krakower, D. S. (2019). Kutoka Majaribio ya Ufanisi hadi Matumizi ya Kawaida ya PEP katika Kuzuia Maambukizi ya VVU. The Lancet HIV, 6(2), e72-e80. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://doi.org/10.1016/S2352-3018(18)30313-5.

8. Kuhn, L., Stein, Z. A., & Susser, I. (2020). Kuzuia Maambukizi ya VVU kwa Wanawake: Kipaumbele Katika Afya ya Dunia. Clinical Infectious Diseases, 70(10), 2208–2214. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://doi.org/10.1093/cid/ciz998.

9. Thomas, R., Galanakis, C., Vézina, S., Longpré, D., & Trottier, H. (2019). Ucheleweshaji wa Kupata PEP na Matatizo ya Kukamilisha Matumizi yake: Uchambuzi wa Kimataifa. Journal of the International AIDS Society, 22(3), e25216. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://doi.org/10.1002/jia2.25216.

10. McDougal, S. J., Alexander, J. M., Dhanireddy, S., & Barbee, L. A. (2020). Mkakati wa Kupunguza Hatari ya VVU kwa Kuingiza PEP Katika Huduma za Afya za Kawaida. Current HIV/AIDS Reports, 17(3), 233-241. Imechukuliwa 03.04.2025 kutoka https://doi.org/10.1007/s11904-020-00502-x.