Utangulizi

Maambukizi ya minyoo ya tumbo ni tatizo la kiafya linalosababishwa na kuwepo kwa minyoo wa vimelea katika mfumo wa chakula, hasa kwenye utumbo. Ingawa mara nyingi huathiri watoto, watu wazima pia wako katika hatari kubwa hasa kwenye mazingira yenye usafi duni na huduma duni za maji. Minyoo hawa wanaweza kusababisha matatizo ya muda mrefu kama vile utapiamlo, upungufu wa damu, na udhaifu wa mwili, na pia huathiri ustawi wa kiuchumi kutokana na kupungua kwa uwezo wa kufanya kazi.

Epidemiolojia

Maambukizi ya minyoo ya tumbo ni tatizo la kiafya duniani linalowakumba watu zaidi ya bilioni 1.5, hasa katika maeneo ya tropiki na ya joto yanayokumbwa na changamoto za usafi wa mazingira. Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara, Asia ya Kusini-Mashariki na Amerika ya Kusini ni maeneo yaliyoathirika zaidi. Watu wazima wanaweza kuambukizwa kutokana na shughuli za kila siku kama kulima, kula chakula kichafu, au kunywa maji yasiyochemshwa.

Visababishi vikuu vya maambukizi haya ni pamoja na:

• Kukosa huduma bora za usafi wa mazingira na vyoo

• Kutotumia viatu na kutembea kwenye udongo uliochafuliwa

• Kunywa maji machafu(yaliyochafuliwa na kinyesi) au yasiyotibiwa

• Kula nyama isiyoiva vizuri au mboga zisizooshwa na maji safi

Aina za minyoo ya tumbo

Kuna aina mbalimbali za minyoo wanaoweza kuambukiza binadamu. Kila aina ina njia yake ya kuambukiza na huleta madhara tofauti kulingana na mzunguko wa maisha na mahali wanapokaa mwilini.

Aina kuu za minyoo wa tumbo ni:

• Minyoo mviringo (Ascaris lumbricoides): Hupatikana kwa kula chakula au maji yenye mayai ya minyoo.

• Minyoo wa kuingia kupitia ngozi (Ancylostoma na Necator): Huingia mwilini kupitia ngozi, hasa miguu, kutoka kwenye udongo uliochafuliwa.

• Minyoo wa whipu (Trichuris trichiura): Hupatikana kwa kumeza mayai kutoka kwenye udongo uliochafuliwa.

• Minyoo tepe (Taenia spp.): Hupatikana kwa kula nyama ya ng’ombe au nguruwe isiyoiva vizuri.

• Minyoo wa njia ya haja kubwa (Enterobius vermicularis): Husambaa kwa njia ya mikono na vitu vilivyochafuliwa.

Jedwali 1: Aina ya minyoo ya tumbo na namna inavyoambukizwa

Dalili za maambukizi

Dalili za maambukizi ya minyoo hutegemea aina ya minyoo, kiwango cha maambukizi na afya ya mtu husika. Baadhi ya watu hawana dalili, hasa ikiwa idadi ya minyoo ni ndogo, lakini wengine hupata madhara makubwa. Dalili za kawaida ni pamoja na:

• Maumivu ya tumbo, gesi au kuvimbiwa

• Kuharisha au kukosa choo

• Kichefuchefu au kutapika

• Kupungua uzito na hali ya kuchoka

• Kuwashwa kwenye sehemu ya haja kubwa, hasa usiku (kwa minyoo ya njia ya haja kubwa)

• Kuonekana kwa minyoo au sehemu zao kwenye kinyesi

• Dalili za upungufu wa damu (kama kuchoka sana, kupauka)

• Utapiamlo au upungufu wa vitamini na madini mwilini

Vigezo vya uchunguzi

Uchunguzi wa maambukizi ya minyoo hufanyika kwa kuchunguza historia ya mgonjwa, dalili alizonazo, na vipimo vya maabara. Kutambua minyoo kwa usahihi ni muhimu ili kutoa matibabu sahihi.

Vigezo vya uchunguzi ni pamoja na:

• Historia ya mgonjwa: Kuwapo kwa dalili za kawaida, kuishi kwenye mazingira hatarishi au kushiriki shughuli za kilimo.

• Vipimo vya kinyesi: Kuchunguza uwepo wa mayai au mabuu ya minyoo kwa kutumia hadubini.

• Kipimo cha hesabu kamili ya damu (FBC): Kuonyesha kiwango kikubwa cha chembe nyeupe aina ya eosinofili (eosinophilia).

• Vipimo vya serolojia: Kutambua kingamwili dhidi ya minyoo wanaohamia kwenye tishu.

• Picha ya mionzi sauti (ultrasound au CT): Hushauriwa kwa minyoo wa ndani kama tepe.

• Kipimo cha Scotch cha mnyoo (Scotch tape test): Hasa kwa minyoo ya njia ya haja kubwa.

Matibabu ya minyoo ya tumbo

Matibabu ya minyoo ya tumbo hulenga kuua vimelea hawa na kurejesha afya ya mgonjwa. Dawa hutolewa kwa dozi ya mara moja au kwa siku kadhaa kulingana na aina ya minyoo.

Dawa zinazotumika ni pamoja na:

• Albendazole- Hutibu minyoo wa aina nyingi.

• Mebendazole-  Mbadala mzuri wa albendazole.

• Praziquantel: Inatumika zaidi kwa matibabu ya minyoo tepe.

• Ivermectin: Hufaa kwa minyoo sugu kama Strongyloides au katika visa maalum.

Matibabu huweza kurudiwa baada ya wiki mbili hadi tatu ili kuua mabuu waliobakia.

Tiba ya nyumbani na lishe ya saidizi

Tiba ya nyumbani ya minyoo ya tumbo haibadilishi matibabu ya hospitali lakini husaidia kuimarisha afya ya mgonjwa na kuzuia maambukizi ya mara kwa mara. Mikakati ya nyumbani ni pamoja na:

• Kunawa mikono kwa sabuni kabla ya kula na baada ya kutumia choo

• Kukata kucha na kuepuka kuchokonoa sehemu za siri

• Kula vyakula vyenye virutubisho vya kutosha, hasa vyenye madini ya chuma (kama mboga za majani, maini, nyama nyekundu)

• Kunywa maji ya kutosha kila siku

• Kuosha mashuka, nguo na vyombo kwa maji ya moto

• Kutumia tiba asilia kwa tahadhari:

  • Kitunguu saumu: Hutumiwa kama dawa ya asili dhidi ya minyoo

  • Mbegu za maboga: Huaminika kusaidia kupooza minyoo

  • Mbegu za papai: Hutumika katika tiba za jadi

    
    

Kinga ya minyoo ya tumbo

Kuzuia maambukizi ya minyoo ni muhimu zaidi kuliko kutibu, hasa kwa watu wanaoishi katika maeneo yaliyo katika hatari kubwa.

Njia bora za kujikinga ni pamoja na:

• Kutibu au kuchemsha maji ya kunywa

• Kuosha vyakula vizuri kabla ya kupikwa au kuliwa

• Kutumia vyoo safi na salama

• Kutotembea peku kwenye udongo wenye uchafu

• Kula nyama iliyoiva vizuri

• Kushiriki katika kampeni za kitaifa za kutoa dawa za minyoo mara kwa mara

Maswali yaliyoulizwa sana na majibu yake