Dalili za awali za UKIMWI

La hasha. Si kila mtu hupata dalili. Utafiti unaonyesha kuwa karibu asilimia 50 hadi 70 ya watu huonesha dalili za awali, lakini asilimia nyingine hupitia hatua ya mwanzo bila dalili zozote. Hali hii inafanya watu wengi wasijue kuwa wameambukizwa hadi pale wanapofanyiwa vipimo.

Dalili za awali zinaweza kufanana na mafua makali, malaria, taifoid, au hata mzio wa chakula. Hii ni pamoja na homa, vipele, koo kuuma, kuharisha, na maumivu ya viungo. Kwa hiyo, mtu anaweza kudhani ana ugonjwa wa kawaida wakati ni VVU. Ndiyo maana ni muhimu kupima badala ya kujihukumu au kubahatisha.

Hapana. Dalili pekee hazithibitishi maambukizi ya VVU. Magonjwa mengi kama mafua, TB, au malaria yanaweza kuonesha dalili zilezile. Njia pekee ya kujua kama umeambukizwa ni kwa kupima VVU katika kituo cha afya kilichosajiliwa.

Vipele vinavyohusishwa na VVU hujitokeza kama madoadoa madogo ya waridi au mekundu, ambavyo vinaweza kutokea usoni, kifuani, mgongoni au kwenye mikono. Havivimbi sana na havina muwasho mkali. Mara nyingi hutokea katika wiki chache za kwanza baada ya maambukizi, na vinaweza kutoweka bila matibabu.

Ndiyo. Kupungua uzito kwa ghafla, bila mabadiliko ya lishe au mazoezi, ni mojawapo ya dalili zinazoweza kujitokeza mapema. Hii hutokana na athari ya virusi kwa mfumo wa kinga, pamoja na kuharisha mara kwa mara au uchovu wa mwili. Hata hivyo, sababu nyingine kama lishe duni au magonjwa ya njia ya chakula pia huweza kuleta dalili hii.

Ndiyo. Kipimo cha PCR (Polymerase Chain Reaction) kinaweza kugundua vinasaba vya virusi kuanzia siku ya 10–14 baada ya tukio la hatari. Kipimo cha kawaida cha kingamwili (antibody test) kinaweza kufanyika kuanzia wiki ya 3 hadi 12. Kwa usahihi zaidi, inashauriwa kupima mara mbili katika kipindi hiki, ili kuhakikisha hakuna matokeo ya uongo.

Ndiyo, lakini si kila homa ni dalili ya VVU. Homa inayotokea katika hatua ya awali ya maambukizi ya VVU huambatana na dalili nyingine kama koo kuuma, vipele, au uchovu. Kama una homa bila sababu ya wazi, hasa baada ya tukio la hatari kama ngono isiyo salama, ni vyema kupima VVU ili kujiridhisha.

Ndiyo kabisa. VVU mara nyingi huishi ndani ya mwili bila kutoa dalili kwa miaka kadhaa. Wakati huu mtu anaweza kuonekana mzima kiafya lakini anaweza kuwa anasambaza virusi kwa wengine. Hii ndiyo sababu kupima kwa hiari mara kwa mara ni jambo muhimu hata kama unajisikia mzima.

Hatua ya kwanza ni kutotaharuki. Tafuta kituo cha afya kilicho karibu na uombe ushauri na kipimo cha VVU. Ukigundulika mapema, utaweza kuanza tiba ya ARVs ambayo huimarisha kinga ya mwili na kuzuia kuenea kwa virusi. Pia unaweza kupata ushauri kuhusu matumizi ya dawa za kuzuia maambukizi (PEP au PrEP) kama muda bado unaruhusu.

 Ukweli ni kwamba dalili za UKIMWI (VVU) zinaweza kufanana sana na dalili za magonjwa mengine, hasa katika hatua za awali. Hii ndiyo sababu huwezi kujua kama una VVU kwa kutegemea dalili pekee vipimo ndio njia pekee ya uhakika.

Kwa kifupi

• Dalili peke yake hazitoshi kuthibitisha maambukizi ya VVU.

• Dalili za mwanzo za VVU (kwa baadhi ya watu) zinaweza kuwa kama mafua: homa, koo kuuma, uchovu, vipele, kuharisha n.k.

• Magonjwa kama maleria, taifoid, TB, au maambukizi ya kawaida yanaweza kuwa na dalili zinazofanana.

Mfano wa dalili zinazofanana na magonjwa mengine

• Homa — inaweza kuwa VVU, maleria, au mafua.

• Koo kuuma — inaweza kuwa tonsillitis au pharyngitis.

• Vipele mwilini — vinaweza tokana na mzio, fangasi, au magonjwa mengine.

• Kupungua uzito — kunaweza kusababishwa na kisukari, TB, au matatizo ya lishe.

• Hisia ya homa, maumivu, mwili kuchoka n.k- kunaweza kusababishwa na sonnona au msongo wa mawazo

Nini cha kufanya?

Kama umewahi kufanya tendo la ngono lisilo salama au una mashaka yoyote, ni muhimu sana kufanya kipimo cha VVU mapema bila kusubiri mpaka uone dalili.

Watu wenye VVU mara nyingi hupata mabadiliko ya ngozi kama:

• Upele mkali au vipele vinavyowasha (hasa wakati wa maambukizi ya awali)

• Vidonda visivyopona kwa haraka

• Madoa meusi au mekundu (Kaposi's sarcoma)

• Fangasi wa ngozi unaorudi mara kwa maraHali hizi hutokana na mfumo wa kinga kushambuliwa na VVU na kushindwa kupambana na maambukizi ya kawaida ya ngozi.

Dalili za VVU/UKIMWI hutokea hatua kwa hatua:

• Mapema (siku 14–45): Homa, uchovu, kuumwa koo, vipele, maumivu ya misuli

• Hatua ya katikati: Hakuna dalili au dalili nyepesi (latent phase)

• Hatua ya mwisho (UKIMWI): Kupungua uzito, homa za mara kwa mara, kuharisha kwa zaidi ya mwezi, kikohozi kisichopona, na maambukizi ya mara kwa mara kama TB au fangasi wa mapafu.

Ndiyo. Kuwashwa bila sababu dhahiri, hasa ukiambatana na upele au vipele, kunaweza kuwa mojawapo ya dalili za awali za maambukizi ya VVU. Hii hutokana na athari za virusi kwenye kinga na ngozi.

• Uoto au Madoa meupe kinywani na kwenye ulimi

• Vidonda au maumivu kwenye ulimi

• Ulimi kuwa wa kijivu au mweusi kwa wagonjwa walioko hatua za mbele

• Kukohoa au maumivu ya koo yanayoanzia kwenye mdomo

• Kipimo cha PCR: Inaweza kubaini virusi ndani ya siku 10–14

• Kipimo cha Antijen/antibodi (Kizazi cha 4): ndani ya wiki 2–4

• Kipimo cha Antibodi ya kawaida: baada ya wiki 3–12

• Kutokwa na uchafu mzito, wa rangi au harufu isiyo ya kawaida

• Kuwashwa au maumivu wakati wa tendo la ndoa

• Maambukizi ya mara kwa mara kama fangasi au bakteria ukeni

• Vidonda kwenye uke au maeneo ya karibu

• Upele au vipele (harara kwenye ngozi)

• Vidonda mdomoni au puani

• Madoa ya ngozi (Kaposi’s sakoma)

• Ngozi kuwa kavu sana au ya kuwasha

Sio dalili ya moja kwa moja, lakini wagonjwa wa VVU wanaweza kupata matatizo ya tumbo kama:

• Kuharisha mfululizo

• Maambukizi ya bakteria au fangasi kwenye utumbo

• Dalili za utumbo wa kukasirika (IBS) kutokana na kinga kuwa dhaifu

• Vidonda visivyopona

• Kutokwa na uchafu au usaha

• Maambukizi ya mara kwa mara ya fangasi

• Maumivu wakati wa kukojoa au kujamiiana

Mara nyingi ni homa ya ghafla, uchovu usioelezeka, kuvimba kwa tezi (shingo, kwapani, nyonga), na vipele. Hizi hutokea katika hatua ya kwanza ya maambukizi.

• Ganzi au kuchomachoma (neuropathi)

• Maumivu ya mishipa

• Upele au fangasi kwenye ngozi ya miguu

• Maumivu ya viungo (athragia)

• Kukauka kwa uke

• Fangasi wa mara kwa mara

• Kutokwa na uchafu wa harufu mbaya

• Kuwashwa au maumivu ya ndani

Hapana. Dalili za VVU kwa wajawazito ni sawa na kwa watu wengine. Hata hivyo, kuna hatari ya kumwambukiza mtoto, hivyo uchunguzi na tiba mapema ni muhimu sana.

Kwa kutumia vipimo vya kisasa, maambukizi yanaweza kugunduliwa ndani ya wiki 2 hadi 4, ingawa baadhi ya vipimo vinaweza kuchukua hadi wiki 12 kwa uhakika.

Kwa kufuatilia dalili kama homa ya ghafla, vipele, kuvimba kwa tezi, na maumivu ya viungo — lakini kipimo cha VVU ndicho njia pekee ya kuthibitisha. Usichelewe kupima baada ya hatari.

La hasha. Watu wengi huweza kuishi kwa miaka mingi bila dalili, hasa mwanzoni. Hii ndiyo sababu kipimo ni muhimu hata kama hujihisi mgonjwa.