Matapishi ya kijivu

Matapishi ya kijivu ni hali isiyo ya kawaida ambapo mtu hutapika majimaji yenye rangi ya kijivu au yaliyopauka, wakati mwingine yakiwa na harufu mbaya kama ya kinyesi. Ingawa si neno la kawaida sana, rangi hii ya matapishi huashiria uwepo wa tatizo kubwa kwenye mfumo wa mmeng’enyo wa chakula, hasa katika tumbo, ini, au utumbo mpana.

Rangi ya kijivu huweza kuashiria uchanganyiko wa mate, tindikali ya tumbo, damu iliyoharibika, au hata kinyesi kilichorudi juu kwa sababu ya kuziba kwa utumbo. Hali hii inahitaji uchunguzi wa haraka na matibabu ya kitaalamu.

Visababishi vya matapishi y kijivu

Sababu kuu zinazoweza kusababisha matapishi kuwa na rangi ya kijivu ni:

1. Kuziba kwa utumbo mpana

   • Mara nyingi huleta matapishi yanayofanana na kinyesi, yenye rangi ya kijivu au ya kijani kibichi, na harufu kali.

   • Sababu zinaweza kuwa uvimbe, makovu, minyoo au haja ngumu

2. Damu iliyopitia mmeng’enyo wa tumbo

   • Damu inayotapikwa ikiwa imekaa tumboni kwa muda, hubadilika rangi na kuwa kijivu au kama unga wa kahawa.

   • Hii huashiria vidonda vya tumbo au kutokwa na damu ndani ya mfumo wa chakula.

3. Amiloidosisi

   • Ugonjwa wa nadra unaosababisha mkusanyiko wa protini isiyo ya kawaida kwenye tumbo na ini, huathiri umeng'enyaji na kuleta matapishi yenye rangi isiyo ya kawaida, ikiwemo kijivu.

4. Maambukizi sugu au kansa ya tumbo/utumbo

   • Hali hizi huathiri utendaji wa mfumo wa mmeng’enyo na kusababisha matapishi yenye rangi ya kijivu, kijani au ya udongo.

5. Kutumia dawa au sumu fulani

   • Baadhi ya dawa au sumu huweza kubadilisha rangi ya matapishi kwa kufanya tindikali ya tumbo kuathirika au kuvuja kwa damu.

Dalili Zinazoambatana na Matapishi ya Kijivu

• Maumivu ya tumbo au kujaa

• Kukosa choo au gesi kwa zaidi ya masaa 24

• Kichefuchefu na kukosa hamu ya kula

• Kizunguzungu au kuzimia

• Harufu kali ya matapishi

• Homa au kuchoka kupita kiasi

• Maumivu ya kichwa au kifua (kama hali inahusiana na shinikizo ndani ya tumbo)

Huduma ya Kwanza kwa Anayetapika Matapishi ya Kijivu

1. Mpumzishe mgonjwa – mlaze ubavuni ili kuzuia matapishi kuingia kwenye njia ya hewa.

2. Epuka kumpa chakula au dawa mara moja hadi apate uchunguzi wa daktari.

3. Mpe vinywaji kwa kiasi kama maji au ORS ili kuepuka upungufu wa maji mwilini.

4. Andika muda wa matukio – ni lini alianza kutapika, mara ngapi, na maelezo ya rangi au harufu.

5. Mpeleke hospitali mapema – hasa kama kuna dalili za hatari kama kupoteza fahamu, homa, au maumivu makali ya tumbo.

Vipimo Vinavyoweza Kufanyika Hospitalini

• Endoscopy – kuangalia tumbo na umio kwa kamera

• X-ray ya tumbo au CT scan – kuchunguza uwepo wa kuziba kwa utumbo

• Kipimo cha damu (FBC, LFTs) – kutathmini hali ya damu na ini

• Kipimo cha mkojo na kinyesi – kutambua maambukizi au damu iliyofichika

• Ultrasound ya tumbo – hasa kwa watoto na wazee

Matibabu

Matibabu hutegemea chanzo cha matapishi ya kijivu:

• Kama kuna kuziba kwa utumbo: mgonjwa huwekewa bomba la pua hadi tumboni (nasogastric tube), atibiwa kwa maji, dawa na pengine kufanyiwa upasuaji.

• Vidonda vya tumbo: dawa aina ya PPIs (Proton Pump Inhibitors) hutumika.

• Maambukizi: antibiotic maalum kulingana na uchunguzi.

• Amiloidosisi au kansa: matibabu ya kitaalamu kama chemotherapy, lishe maalum au upasuaji.

• Matumizi ya sumu au dawa: kusafishwa tumbo (gastric lavage) na matibabu ya sumu husika.

Namna ya Kujikinga

• Tumia dawa kwa ushauri wa daktari tu.

• Tibu maambukizi ya tumbo mapema.

• Kula vyakula vilivyopikwa vizuri, epuka vyakula vyenye sumu au uchafu.

• Punguza pombe na sigara.

• Fanya uchunguzi wa mara kwa mara kama una historia ya matatizo ya tumbo au ini.

• Mshauri mtoto au mzee mara moja anapopata dalili ya kutapika isiyo ya kawaida.

Hitimisho

Matapishi ya kijivu ni dalili ya hatari inayoweza kuashiria matatizo makubwa kwenye mfumo wa mmeng'enyo wa chakula kama kuziba kwa utumbo, damu tumboni au ugonjwa wa amiloidosisi. Ni muhimu kuchukua hatua za haraka kwa kumwona daktari na kuepuka kujitibu nyumbani.

Rejea za mada hii

1. Mayo Clinic. Intestinal obstruction [Internet]. 2024 [cited 2025 Jun 18]. Available from: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/intestinal-obstruction/symptoms-causes/syc-20351460

2. Cleveland Clinic. Amyloidosis [Internet]. 2024 [cited 2025 Jun 18]. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15718-amyloidosis

3. StatPearls. Upper Gastrointestinal Bleeding [Internet]. 2023 [cited 2025 Jun 18]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470300/

4. NHS Inform. Vomiting in adults [Internet]. 2023 [cited 2025 Jun 18]. Available from: https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/stomach-liver-and-gastrointestinal-tract/vomiting-in-adults