Muda wa PEP ukipita unafanyaje?

PEP (Post-Exposure Prophylaxis) ni dawa maalumu za kupambana na VVU ambazo hutolewa kwa mtu aliyejikuta kwenye tukio la hatari ya kuambukizwa. Dawa hizi ni aina ya ARV zinazotumika kuzuia virusi vya VVU kujipandikiza kwenye seli za mwili endapo mtu ataanza kuvitumia mapema, kabla ya virusi kuenea mwilini.

PEP sio tiba ya UKIMWI, bali ni kinga ya dharura baada ya tukio la hatari kama kubakwa, kondomu kupasuka, au kuchomwa na sindano yenye damu ya mtu mwenye VVU. Makala hii inaeleza kwa nini PEP ni lazima ianze kutumika haraka, athari za kuchelewa, na nini cha kufanya ukichelewa.

PEP inafanyaje kazi?

PEP hufanya kazi kwa kuzuia virusi vya VVU visijipandikize kwenye seli za mwili. Hii ni hatua muhimu kabla virusi havijaingia kwenye mfumo wa damu au kuenea kwenye mfumo wa fahamu.

Dawa hizi huchukuliwa kwa siku 28 mfululizo, na hutakiwa kutumika kwa kufuata maelekezo ya daktari bila kuruka dozi.

Kwanini PEP ianzishwe ndani ya masaa 24 72?

Sababu kuu ni kwamba virusi vya VVU hupita hatua mbalimbali baada ya kuingia mwilini:

Muda Baada ya Maambukizi	Hatua ya Virusi
Saa 0–24	Virusi viko kwenye eneo la maambukizi (mfano sehemu za siri, ngozi, au jeraha)
Saa 24–72	Virusi vinaanza kuingia kwenye mfumo wa tezi limfu
Siku ya 5	Virusi vinaonekana kwenye damu ya mtu
Siku ya 8	Virusi vinaweza kuingia kwenye mfumo wa fahamu (uti wa mgongo)

Baada ya saa 72, virusi vimeshaenea kwenye damu na sehemu nyingine za mwili. Katika hali hii, PEP haina tena uwezo wa kuzuia maambukizi — ndiyo maana huwezi kupewa dawa baada ya muda huo kupita.

Ni nani anastahili kutumia PEP?

Mtu yeyote ambaye amekuwa katika hali ya hatari ya kuambukizwa VVU ndani ya masaa 72, ikiwemo:

Kubakwa au kulazimishwa kufanya ngono bila kinga
Kondomu kupasuka wakati wa ngono na mtu mwenye VVU au ambaye hujui hali yake
Kuchomwa na sindano yenye damu ya mtu mwenye VVU
Kugusana na damu, shahawa au majimaji ya uke kwenye ngozi iliyo na jeraha, mdomoni au machoni

Ufanisi wa PEP

Muda wa Kuanza Dawa	Ufanisi
Ndani ya masaa 24	Zaidi ya 99%
Ndani ya saa 48	Bado ina ufanisi mzuri
Ndani ya saa 72	Ufanisi hupungua lakini bado hufanya kazi
Baada ya saa 72	Haifanyi kazi tena – haipendekezwi kuanza

Tafiti zinaonyesha kuwa kwa wanyama, PEP inaweza kuzuia maambukizi kwa karibu 100% kama ikianza mapema. Kwa binadamu, ufanisi ni mkubwa ikiwa dawa itaanza mapema na kutumiwa kwa uaminifu.

Je, nimechelewa kuanza PEP?

Ikiwa masaa 72 yamepita, PEP haifai tena. Hatua za kuchukua:

Fanya kipimo cha VVU mara moja.
Tafuta ushauri wa daktari kwa tathmini na kufuatilia afya yako.
Rudia kipimo baada ya wiki 4 na wiki 12.
Kama utagundulika una VVU, utapewa dawa za kudhibiti virusi mapema (ART).

Mambo ya kuzingatia unapotumia PEP

Anza haraka iwezekanavyo – ndani ya saa 72
Tumia dawa kila siku bila kuruka dozi kwa siku 28
Pima VVU kabla, wakati na baada ya kutumia PEP
Zungumza na mtaalamu wa afya kuhusu PrEP kama uko kwenye hatari mara kwa mara

Hitimisho

PEP ni silaha ya dharura ya kuzuia VVU baada ya tukio la hatari, lakini hufanya kazi tu ikiwa itaanza mapema. Muda wa saa 72 ni dirisha la dhahabu – ukichelewa, nafasi ya kinga hupotea. Usichelewe – tafuta huduma ya afya haraka unapojikuta kwenye hali ya hatari.

Maswali yaliyoulizwa mara kwa mara

1. Je, naweza kuanza PEP nyumbani bila kuona daktari?

Hapana. PEP inatakiwa kutolewa na mtaalamu wa afya baada ya kupimwa na kuchunguzwa.

2. Je, PEP inalinda kwa asilimia 100?

Hapana. Ingawa ina ufanisi mkubwa, haijahakikishwa kwa asilimia 100. Kila mwili hutoa majibu tofauti.

3. Naendelea kutumia PEP, je nahitaji kondomu?

Ndiyo. Tumia kondomu kila wakati — PEP si mbadala wa kinga ya kudumu.

4. Naweza kutumia PEP kila baada ya ngono bila kinga?

Hapana. Ikiwa uko kwenye mazingira ya hatari mara kwa mara, zingatia kutumia PrEP – dawa za kila siku za kuzuia maambukizi ya VVU kabla ya tukio.

Rejea za mada hii

HIV.gov. Post-Exposure Prophylaxis (PEP). 2021.
WHO. Guidelines on post-exposure prophylaxis for HIV. Geneva: World Health Organization; 2014.
Ministry of Health Tanzania. National Guidelines for Management of HIV and AIDS. MoHCDGEC; 2023.
Bader MS, McKinsey DS, et al. Postexposure prophylaxis for common infectious diseases. Am Fam Physician. 2013;88(1):25–32.
Baeten JM, et al. Antiretroviral prophylaxis for HIV prevention. N Engl J Med. 2012;367(5):399–410.
Kuhar DT, Henderson DK, et al. Updated US Public Health Service Guidelines for the Management of Occupational Exposures to HIV. Infect Control Hosp Epidemiol. 2013;34(9):875–92.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Updated guidelines for antiretroviral postexposure prophylaxis. MMWR. 2016;65(3):1–20.
Ford N, Shubber Z, et al. Safety, tolerability, and efficacy of PEP: a systematic review and meta-analysis. AIDS. 2015;29(9):1143–52.
UNAIDS. Post-Exposure Prophylaxis: A Key Component of HIV Prevention. Geneva; 2020.
AVERT. PEP: Emergency HIV Treatment. [Internet] Available from: https://www.avert.org

ULY CLINIC inakushauri uwasiliane na daktari wako kwa ushauri na tiba kabla ya kuchukua hatua yoyote ile baada ya kusoma majibu haya.

Kupata ushauri zaidi au tiba kutoka kwa daktari wa ULY CLINIC bofya hapa au tumia linki ya Pata tiba