Fangasi wa mdomoni, hujulikana pia kama Kandidiasis wa kinywa, au fangasi wa kinywa, ni hali inayotokea kutokana na kuongezeka kupita kiasi kwa fangasi wa aina ya Candida albicans katika eneo la kinyea yaani mdomo na koo. Kwa kawaida fangasi hawa huishi kinywani bila kusababisha madhara, lakini katika mazingira fulani ya kupungua kwa kinga ya mwili au kubadilika kwa uwiano wa vimelea, huweza kusababisha maambukizi yanayoleta usumbufu mkubwa.

Katika makala hii fangasi wa mdomoni humaanisha pia fangasi wa kinywani.

Aina za fangasi wa mdomoni

1. Pseudomembranous candidiasis

   Aina hii ndiyo ya kawaida zaidi, inaonekana kama utando mweupe unaofanana na maziwa ya mgando juu ya ulimi, kuta za ndani za mashavu, au paa la mdomo.

2. Erythematous (atrophic) candidiasis

   Hutokea kama wekundu unaouma katika eneo la ulimi au paa la mdomo, mara nyingi baada ya kutumia antibiotiki.

3. Hyperplastic candidiasis

   Hii ni aina nadra ambapo kuna madoa meupe ya kudumu kwenye ukuta wa mdomo au ulimi ambayo hayaondoki kwa urahisi.

4. Fangasi wa kwenye mipasuko kona za mdomo

   Inahusisha kupasuka na kuuma kwa kona za midomo, mara nyingi huambatana na fangasi mdomoni.

Visababishi vya fangasi wa mdomoni

Fangasi hawa huzaliana kupita kiasi pale mazingira ya kinywa yanapobadilika, hasa katika hali zifuatazo:

1. Kupungua kwa kinga ya mwili

• Maambukizi ya VVU/UKIMWI

• Kisukari kisichodhibitiwa

• Wagonjwa wa saratani wanaopokea mionzi au chemotherapy

• Watoto wachanga na wazee

  
  

2. Matumizi ya dawa

• Antibiotiki kwa muda mrefu – huua bakteria wazuri na kutoa nafasi kwa fangasi kuzaliana.

• Corticosteroids (hasa za kuvuta mdomoni – inhalers), bila kusafisha mdomo baada ya matumizi.

• Dawa zinazopunguza kinga ya mwili (immunosuppressants), mfano kwa wagonjwa waliopandikizwa viungo.

  
  

3. Lishe duni na upungufu wa virutubisho

Upungufu wa chuma (iron), fokinywa

• Kutopiga mswaki mara kwa mara

• Kutotunza vizuri meno ya bandia

  
  

5. Mengineyo

• Uvutaji wa sigara

• Kunyonyesha mtoto mwenye maambukizi kutoka kwa mama aliyeambukizwa

• Stress au uchovu wa mwili

  
  

Dalili za fangasi wa mdomoni

• Madoa meupe meupe juu ya ulimi, kwenye mashavu au paa la mdomo

• Kuungua au kuuma kwa ulimi

• Harufu mbaya ya mdomo

• Midomo kupasuka kwenye kona

• Maumivu wakati wa kula au kumeza

• Kwa watoto: kulia wanaponyonya, kukataa kunyonya au kula

Uchunguzi

Uchunguzi wa fangasi wa mdomoni mara nyingi hufanyika kwa kuangalia dalili na historia ya mgonjwa. Katika baadhi ya matukio, sampuli ya utando huchukuliwa na kufanyiwa uchunguzi wa maabara ili kuthibitisha uwepo wa Candida albicans.

Matibabu ya fangasi wa mdomoni

1. Dawa za kuua fangasi

• Nystatin suspension – hupakwa au kusukutuliwa mdomoni mara kadhaa kwa siku.

• Clotrimazole lozenges – hutumika kwa kufyonzwa mdomoni.

• Fluconazole – dawa ya kumeza kwa mfanagsi kali au sugu.

2. Kutibu chanzo cha tatizo

• Kudhibiti kisukari

• Kupunguza au kusimamia dawa zinazoshusha kinga

• Kubadilisha au kusafisha meno ya bandia mara kwa mara

3. Kuboresha usafi wa mdomo

• Kusafisha meno mara mbili kwa siku

• Kutumia dawa ya meno yenye fluoride

• Kusafisha kinywa baada ya kutumia dawa za kuvuta

4. Matibabu kwa mama na mtoto

• Wote wawili wanapaswa kutibiwa kwa wakati mmoja kama maambukizi yapo katika unyonyeshaji. Mama anaweza kupewa cream ya antifungal kwa chuchu.

Jinsi ya kujikinga na fangasi wa mdomoni

• Piga mswaki angalau mara mbili kwa siku

• Safisha meno ya bandia kila usiku na kuyaondoa kabla ya kulala

• Epuka kutumia antibiotiki bila ushauri wa daktari

• Safisha mdomo baada ya kutumia dawa za kuvuta kama inhalers

• Dhibiti magonjwa sugu kama kisukari

• Epuka sigara

Hitimisho

Fangasi wa mdomoni ni hali ya kawaida lakini inayoweza kusababisha maumivu na usumbufu mkubwa, hasa kwa watu walio na kinga dhaifu. Tiba ya haraka na ya kina inasaidia kuondoa maambukizi na kuzuia kurudiarudia kwa tatizo hili. Ni muhimu kuzingatia usafi wa mdomo, lishe bora, na kufuata mashauri ya kitaalamu katika matumizi ya dawa.