Mwandishi:
Mhhariri
Dkt. Sospeter B, MD
ULY CLINIC
Imeboreshwa:
26 Julai 2025, 18:08:21
Homa ya ini
Homa ya ini (hepataitis) ni ugonjwa unaosababishwa na kuvimba kwa ini kutokana na maambukizi, hasa ya virusi. Ini ni kiungo muhimu kinachofanya kazi nyingi ikiwemo kuchuja sumu, kusaidia usagaji wa chakula, na kutengeneza chembe nyekundu za damu. Homa ya ini inaweza kuwa ya dalili kali au ya dalili sugu, na iwapo haitatibiwa mapema huweza kuleta madhara makubwa kama saratani ya ini au kushindwa kufanya kazi kwa ini.
Aina za virusi vya homa ya ini
Virusi vinavyosababisha homa ya ini vimegawanyika katika makundi matano makuu:
Aina ya virusi | Jina la ugonjwa | Njia ya maambukizi | Inaweza kuwa sugu? |
HAV (Hepatitis A) | Homaini A | Chakula/maji machafu | Hapana |
HBV (Hepatitis B) | Homaini B | Damu, ngono, mama kwa mtoto | Ndiyo |
HCV (Hepataitis C) | Homaini C | Damu (sindano, kuongezewa damu) | Ndiyo |
HDV (Hepatitis D) | Homaini D | Damu (huhitaji HBV kuwepo) | Ndiyo |
HEV (Hepataitis E) | Homaini E | Chakula/maji machafu | Mara chache sana |
Ugonjwa unatokeaje
Virusi vinapoingia mwilini, huingia moja kwa moja kwenye chembe hai za ini (hepatosati) na kuanza kuongezeka. Mwili hujaribu kujilinda kwa kuzalisha kinga, lakini mchakato huu huambatana na michomo ambayo huweza kudhuru ini. Hali hii ikidumu huweza kusababisha ini kuharibika kabisa kwa kupana vinundu (Sirosis) au hata kushindwa kwa ini kufanya kazi.
Dalili za homa ya ini
Dalili huonekana katika hatua tofauti kulingana na aina ya virusi, uwezo wa mwili kupambana, na kama ugonjwa ni wa muda mfupi au wa kudumu.
A. Dalili za homa ya ini kali
Uchovu wa ghafla
Kichefuchefu, kutapika
Maumivu ya tumbo (hasa upande wa kulia juu)
Kupoteza hamu ya kula
Manjano ya macho na ngozi
Mkojo mweusi (rangi ya koka kola)
Homa ya mwili
Kupungua uzito
B. Dalili za homa ya ini
Dalili hutokea polepole na kwa muda mrefu:
Uchovu usioisha
Maumivu ya misuli na viungo
Haja kubwa ya rangi iliyopauka
Kupungua kwa misuli
Kuvimba tumbo au miguu
Manjano ya kudumu
Kutokwa na damu kirahisi
Kukanganyikiwa (hepatic encephalopathy)
Kupoteza uzito bila sababu
Wakati gani wa kumwona daktari?
Manjano ya macho au ngozi (dalili ya kuharibika kwa ini)
Mkojo mweusi kama soda ya koka kola
Maumivu ya tumbo upande wa kulia juu
Kupoteza hamu ya kula kwa muda mrefu
Kupungua kwa uzito bila sababu maalum
Uchovu usioelezeka unaodumu zaidi ya wiki moja
Kutapika damu au haja kubwa yenye damu
Kuvimba tumbo au miguu
Kukanganyikiwa, usingizi mwingi kupita kiasi, au kuchanganyikiwa kiakili
Kama uliwahi kuongezewa damu, kuchorwa tattoo, au kutumia sindano zisizo salama
Ikiwa umeishi au kusafiri eneo lenye mlipuko wa homa ya ini
Vipimo vya kugundua Homa ya ini
Daktari anaweza kupendekeza vipimo vifuatavyo:
LFTs (Kazi za ini): Kuthibitisha kazi ya ini.
HBsAg, Anti-HCV, Anti-HAV, HDV tests: Vipimo vya virusi.
Ultrasound ya ini: Kuangalia ukubwa, umbo au dalili za sirosisi.
CT scan / MRI: Inapotiliwa shaka uwepo wa saratani.
Biopsi ya ini: Sampuli ya ini kwa uchunguzi wa kina.
Matibabu ya Homa ya ini
Hepataitis A & E
Mara nyingi hupona wenyewe bila dawa maalum.
Lishe bora, maji ya kutosha, kupumzika na kuepuka dawa zisizo za lazima.
Hepataitis B
Wagonjwa wa muda mfupi hupona bila dawa, ila sugu huhitaji dawa za muda mrefu.
Dawa zinazotumika ni kama Tenofovir, Entecavir n.k.
Hepataitis C
Tiba mpya hutoa nafuu ya haraka: DAA (Dawa za kupambana na virusi).
Mfano: Sofosbuvir, Ledipasvir n.k.
Mgonjwa anaweza kupona kabisa ndani ya miezi 3–6.
Madhara ya homa ya ini
Sirosisi: Ini kusinyaa na kushindwa kufanyakazi
Saratani ya chembe za ini: Aina ya saratani ya ini
Kufeli kwa ini: Ini kushindwa kabisa
Kifo
Jinsi ya Kujikinga na homa ya ini
💉 Chanjo: Chanjo salama na bora zipo kwa Hepataitis A & B.
🧼 Usafi: Tumia maji safi, epuka chakula kisicho salama.
❌ Epuka pombe: Pombe huongeza kasi ya uharibifu wa ini.
❤️🔥Ngono salama: Tumia kondomu na epuka ngono zembe.
🩸 Epuka damu au sindano zisizo salama
🧪 Fanya vipimo mara kwa mara, hasa kama uko kwenye hatari.
Nani yupo hatarini zaidi?
Watu waliowahi kuongezewa damu bila uchunguzi wa virusi
Watumiaji wa sindano au vifaa vya kuchoma ngozi (tattoo, viwembe)
Watumishi wa afya
Watu wanaojamiiana bila kinga
Watoto wa mama mwenye hepataitis B au C
Wenye magonjwa ya kudumu (kisukari, HIV n.k.)
Hitimisho
Homa ya ini ni ugonjwa hatari lakini unaozuilika na kutibika. Vipimo vya mapema na chanjo ni silaha muhimu za kupambana na ugonjwa huu. Kwa mtu aliyeambukizwa, kufuata matibabu ya kitaalamu husaidia kuepuka madhara ya muda mrefu kama sirosisi na saratani ya ini.
Maswali yaliyoulizwa mara kwa mara
1. Je, mtu anaweza kuwa na hepataitis B au C bila kuambukiza wengine?
Hapana. Mtu mwenye hepataitis B au C anaweza kuambukiza wengine ikiwa damu au majimaji ya mwili wake yataingia kwa mtu mwingine. Hata kama hana dalili, bado anaweza kuambukiza.
2. Je, upigaji wa gitaa, saluni au kucha kunaweza kuambukiza hepataitis?
Ndiyo, inaweza kutokea. Ikiwa vifaa vya kukata kucha au kuchora tattoo havijasafishwa vizuri, vinaweza kusababisha maambukizi ya hepataitis B au C.
3. Je, mtoto aliyezaliwa na mama mwenye hepataitis B atakuwa na ugonjwa huo milele?
Sio lazima. Iwapo mtoto atapewa chanjo ya hepatitis B pamoja na sindano ya kinga (HBIG) ndani ya masaa 24 baada ya kuzaliwa, kuna nafasi kubwa ya kuepuka maambukizi kabisa.
4. Je, mtu anaweza kuoa au kuolewa akiwa na hepataitis B?
Ndiyo. Lakini ni muhimu mpenzi wake kupimwa, kuchanjwa kama hajawahi kupata hepataitis B, na kufuata ushauri wa kitaalamu ili kuepuka maambukizi.
5. Je, hepataitis C inaweza kuambukizwa kwa njia ya ngono?
Ndiyo, lakini si kwa urahisi kama hepataitis B. Hatari huongezeka kama kuna michubuko, ngono ya mdomo au ya njia ya haja kubwa, au mtu ana magonjwa mengine ya zinaa.
6. Je, mtu anaweza kuchanja chanjo ya hepataitis B akiwa tayari ameambukizwa?
Hapana. Chanjo haitafanya kazi kwa mtu ambaye tayari ameambukizwa. Ni muhimu kufanya kipimo cha HBsAg kabla ya kuchanja kama unashuku kuwa uliwahi kuambukizwa.
7. Je, hepataitis B au C inaweza kusababisha ugumba au matatizo ya uzazi?
Hapana moja kwa moja. Virusi hivi havisababishi ugumba moja kwa moja, lakini vinaweza kuathiri afya kwa ujumla, na wakati mwingine dawa za matibabu zinaweza kuathiri uwezo wa kuzaa.
8. Je, mtu aliyepona hepataitis B anaweza kuambukizwa tena?
Kwa kawaida hapana. Baada ya kupona kabisa kutoka hepatitis B, mwili huwa na kinga ya kudumu. Lakini ni muhimu kuthibitisha kwa vipimo vya damu kama kweli umepona.
9. Je, mtu mwenye hepataitis B au C anaruhusiwa kutoa damu?
Hapana. Kwa usalama wa wapokeaji wa damu, mtu aliye na virusi vya hepatitis B au C haruhusiwi kuchangia damu.
10. Je, mtu anaweza kuwa na hepataitis A au E na B au C kwa wakati mmoja?
Ndiyo. Maambukizi mchanganyiko yanaweza kutokea na huwa hatari zaidi, hasa kama mtu tayari ana hepataitis sugu ya B au C kisha akaambukizwa A au E – hali hii huweza kuharibu ini haraka sana.