Virusi vya Ukimwi (VVU) ni vimelea vinavyoshambulia kinga ya mwili. Maambukizi haya, yakiachwa bila matibabu, husababisha UKIMWI (Upungufu wa Kinga Mwilini). Hali hii huufanya mwili kuwa dhaifu na kuathirika kirahisi na magonjwa mbalimbali, yanayojulikana kama magonjwa nyemelezi.

Dalili za VVU

Dalili hutegemea hatua ya maambukizi:

1. Hatua ya mwanzo (Siku 2–6 baada ya maambukizi)

• Homa ya ghafla

• Maumivu ya kichwa na koo

• Kikohozi kikavu

• Kuvimba tezi za shingo, kwapani au mapajani

• Upele mwilini

• Kuharisha au kichefuchefu

• Uchovu usioelezeka

Dalili hizi huisha ndani ya wiki 2–4, na mara nyingi huhisiwa kama mafua au malaria.

2. Hatua tulivu (Miaka 2–10 bila dalili)

Mwili huonekana mzima lakini virusi huendelea kuzaliana kimyakimya na kuharibu seli za kinga (CD4).

3. Hatua ya UKIMWI (Mwisho wa mchakato wa maambukizi)

Dalili nyingi huonenaka kutokana na upungufu wa kinga mwilini, baadhi yake zinaweza kuhusisha;

• Kupungua uzito kwa kasi

• Kuharisha sugu

• Kikohozi kisichoisha

• Kelele au maambukizi ya mara kwa mara ya kinywa au uke

• Magonjwa nyemelezi kama kifua kikuu, nimonia sugu, kansa aina ya Kaposi, nk.

Njia za maambukizi ya VVU

VVU huambukizwa kupitia:

• Ngono isiyo salama (bila kondomu)

• Kushirikiana vitu vyenye damu kama sindano au wembe

• Mama kwenda kwa mtoto (ujauzito, wakati wa kujifungua au kunyonyesha)

• Damu au bidhaa za damu zilizo na VVU

Hatari ya kuambukizwa huongezeka ikiwa:

• Unajamiiana na mtu mwenye maambukizi bila kutumia kinga

• Unatumia dawa za kulevya kwa sindano

• Unapata magonjwa ya zinaa

• Una vidonda sehemu za siri

Upimaji na Utambuzi wa VVU

Upimaji wa VVU ni njia pekee ya kuthibitisha kama mtu ameambukizwa:

• Unaweza kupima VVU katika vituo vya afya au kwa kutumia self-test kit

• Vipimo huchukua dakika 15–30 kutoa majibu

Umuhimu wa CD4

CD4 ni aina ya seli nyeupe zinazosaidia mwili kupambana na maambukizi. Kupungua kwa CD4 huashiria kushuka kwa kinga ya mwili:

• CD4 ya kawaida: 500–1600/mm³

• Hatari huanza chini ya 350/mm³

• CD4 chini ya 200 = UKIMWI

Matibabu ya VVU

Wakati wa kuanza dawa za ARV

Watu wote wanaogundulika na VVU wanashauriwa kuanza dawa mara moja bila kusubiri CD4 kushuka (Treat All Approach).

Makundi ya dawa za kupunguza makali ya VVU (ARV)

1. NRTIs (Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitors) – Zidovudine, Lamivudine

2. NNRTIs (Non-Nucleoside RTIs) – Efavirenz, Nevirapine

3. Integrase inhibitors – Dolutegravir (DTG)

Faida za matibabu ya ARV

• Kupunguza kiasi cha virusi (viral load)

• Kuzuia uambukizaji kwa wengine

• Kurejesha kinga ya mwili

• Kuboresha maisha na maisha marefu

Tiba ya magonjwa nyemelezi

Wagonjwa waliochelewa kupata tiba huathirika na magonjwa kama:

• Kifua kikuu

• Fangasi ya mdomoni na ukeni

• Saratani ya Kaposi

Matibabu hutegemea ugonjwa uliopo sambamba na dawa za ARV.

Kinga ya UKIMWI

Namna ya kuzuia maambukizi ya VVU ni kwa kutumia mbinu zifuatazo

• Tumia kondomu kila tendo la ndoa

• Epuka kushiriki sindano au vifaa vya kuchoma ngozi

• Pima VVU mara kwa mara wewe na mwenza

• Tumia dawa za kuzuia maambukizi kabla au baada ya hatari (PrEP na PEP)

• Wanawake wajawazito wapate ushauri na tiba ya kuzuia maambukizi kwa mtoto

Dawa za kuzuia maambukizi

1. PrEP (Kinga kabla ya kujianika)

• Dawa za kumeza kila siku kabla ya kuwa kwenye hatari

• Inafaa kwa watu wasio na VVU lakini wapo kwenye mazingira ya hatari

2. PEP (Kinga baada ya kujianika)

• Dawa zinazotolewa ndani ya saa 72 baada ya tukio la hatari (mfano kujamii ana bila kinga au ajali ya sindano)

• Humezwa kwa siku 28 mfululizo

Hitimisho

VVU ni ugonjwa unaoweza kudhibitika iwapo utagunduliwa mapema na kuanza matibabu sahihi. Kinga ni bora kuliko tiba – fanya maamuzi sahihi ya kiafya na epuka hatari zisizo za lazima.

Maswali ya mara kwa mara kuhusu VVU/UKIMWI