Wanawake wengi hutumia njia za uzazi wa mpango zenye vichochezi kama vidonge, sindano, kipandikizi, bangiri ya uke au kitanzi chenye homoni. Njia hizi hubadilisha mzunguko wa hedhi kwa kiasi tofauti, na mabadiliko haya huwa ya kawaida isipokuwa pale yanapoleta usumbufu mkubwa au dalili zisizo za kawaida.

Katika makala hii, tunajadili kwa undani kwa nini hedhi hubadilika wakati wa kutumia uzazi wa mpango, kila njia inavyoathiri hedhi, ni dalili zipi ni za kawaida, zipi zinapaswa kukushtua, na matibabu sahihi kwa wagonjwa.

Jinsi uzazi wa mpango unavyoathiri hedhi

Njia za vichochezi huwa na homoni kama estrojen na/au projesteroni, ambazo:

• Huzuia kupevuka kwa yai (uovuleshaji)

• Hubadilisha ukuta wa kizazi (endometrium)

• Hupunguza au kusimamisha hedhi

• Hubadilisha ute wa shingo ya kizazi

Kwa sababu hizi, hedhi inaweza kuwa ndogo, nzito, isiyo na mpangilio, au ikakoma kabisa kulingana na njia unayotumia.

Hedhi kila njia ya uzazi wa mpango inavyoathiri

1. Vidonge vya Majira (Vidonge mchanganyiko na vya projesteroni tu)

Mabadiliko ya kawaida

• Hedhi kuwa nyepesi

• Hedhi kuwa fupi

• Maumivu ya hedhi kupungua

• Kutokwa damu katikati ya mzunguko (matone) miezi ya mwanzo

Kwa nini hii hutokea?

Vidonge hupunguza unene wa endometrium, hivyo hakuna damu nyingi ya kuondoka.

Unapaswa kuona daktari ikiwa:

• Matone yanaendelea zaidi ya miezi 3–4

• Unaona damu nyingi kuliko kawaida

• Hedhi haionekani kabisa bila sababu ya kitabibu

2. Kipandikizi (Nexplanon)

Mabadiliko ya kawaida

• Kukosa hedhi (amenorea)

• Hedhi isiyo na mpangilio

• Kutokwa damu mara kwa mara lakini kidogo

Sababu

Kipandikizi kina progesterone ambayo hupunguza sana endometrium.

Unapaswa kuona daktari ikiwa:

• Kutokwa damu kunakuwa nyingi au ni mfululizo kwa wiki kadhaa

• Una maumivu ya upande mmoja wa tumbo

3. Kitanzi chenye homoni (Mirena, Kyleena n.k)

Mabadiliko ya kawaida

• Hedhi kuwa ndogo sana

• Kukosa hedhi baada ya miezi 3–6

• Kutokwa damu matone matone mwanzoni

Sababu

Huzalisha homoni ndogo ya progesterone inayofanya ukuta wa kizazi kuwa mwembamba.

Unapaswa kuona daktari ikiwa:

• Una harufu mbaya ya uke

• Una maumivu makali ya tumbo

• Unahisi kitanzi kimesogea

4. Sindano ya Depo-Provera

Mabadiliko ya kawaida

• Kukosa hedhi kabisa

• Kutokwa damu isiyotabirika

• Hedhi nzito kwa miezi ya kwanza, kisha kusimama

Kwa nini hii hutokea?

Depo-Provera hukandamiza ovulation na kupunguza ukuta wa kizazi kwa kiwango kikubwa.

Unapaswa kuona daktari ikiwa:

• Unapata damu nyingi kwa siku nyingi mfululizo

• Unadhoofika au kuona dalili za upungufu wa damu

5. Bangiri ya kuweka ukeni yenye homoni (NuvaRing)

Mabadiliko ya kawaida

• Hedhi nyepesi

• Spotting kipindi unaanza kutumia

• Mzunguko wenye mpangilio zaidi

Unapaswa kuona daktari ikiwa:

• Kutokwa damu kuendelea zaidi ya miezi 3

• Una maumivu au muwasho kwenye uke

Ni mabadiliko gani ni kawaida na yasiyo kawaida?

Mabadiliko ya kawaida

• Hedhi nyepesi

• Kukosa hedhi (kwa baadhi ya njia)

• Matone ya damu kutoka kwa miezi 1–3 ya mwanzo

• Mzunguko kuwa mfupi au mrefu kidogo

• Maumivu ya hedhi kupungua

Mabadiliko yasiyo ya kawaida

• Kutokwa damu nyingi kupita kiasi

• Damu kutiririka bila kuacha kwa zaidi ya siku 10

• Damu yenye harufu mbaya

• Maumivu makali ya tumbo au mgongo

• Dalili za upungufu wa damu

• Kukosa hedhi ghafla bila kuelezeka (ikiwa haupatikani kwa njia zinazotarajiwa)

Vipimo vinavyofanywa hospitalini

• Ujauzito (β-hCG) – muhimu kwa kila mtumiaji wa uzazi wa mpango mwenye damu isiyo ya kawaida

• FSH, LH, Prolaktin, TSH – kupima homoni

• Ultrasound – kuchunguza ovari, uterasi, au kitanzi

• Picha kamili ya damu (FBC) – kwa wanaopata damu nyingi

• Vipimo vya maambukizi (magonjwa ya zinaa) inapobidi

Matibabu ya nyumbani

Matibabu ya nyumbani kwa hedhi isiyo ya kawaida wakati wa uzazi wa mpango ni pamoja na;

• Kulala vya kutosha kwa muda wa masa 7–9

• Lishe yenye chuma, folate na protini

• Mazoezi ya wastani (sio ya kupitiliza)

• Kupunguza msongo wa mawazo

• Kunywa maji ya kutosha

• Kuepuka kuacha na kurejea njia mara kwa mara

Matibabu ya hospitali

• Madini chuma + folic asidi (kuongeza kiwango cha damu mwilini)

• Tranexamic acid (kupunguza damu nyingi)

• NSAIDs (kupunguza uchungu)

• Tiba projesteroni kwa baadhi ya wagonjwa

• Kubadilisha aina ya uzazi wa mpango

• Kutibu chanzo (kama thairoid, PCOS, maambukizi, uvimbe)

Maswali 10 Yanayoulizwa Mara kwa Mara (FAQ)