Kuchelewa kwa hedhi bila mimba: Sababu na hatua za kuchukua nyumbani

Swali la msingi

"Mke wangu alianza kuchelewa kupata hedhi juzi, amepitiliza siku 7 bila kupata hedhi. Tumefanya upimaji wa mimba kwa mkojo na haikuonyesha kuwa ana mimba. Leo ni siku ya 10 bado hajaanza hedhi, ni nini kinaweza kuwa kimefanyika? Je, kuna tatizo gani na tunapaswa kufanya nini?"

Majibu

Kuchelewa kwa hedhi (amenorea) ni hali ambapo mwanamke hapati hedhi kwa kipindi kinachozidi mzunguko wake wa kawaida. Mwanamke ambaye amewahi kupata hedhi lakini anachelewa kwa zaidi ya siku 7 hadi 14 bila dalili za ujauzito, anaweza kuwa na sababu mbalimbali za kitabibu au kimazingira. Kutambua chanzo chake ni muhimu ili kuepuka madhara yanayoweza kuambatana na tatizo la homoni au mfumo wa uzazi.

Visababishi vikuu vya kuchelewa kwa hedhi bila mimba

Kuchelewa kwa hedhi bila kuwepo kwa ujauzito ni hali inayowasumbua wanawake wengi na inaweza kusababishwa na sababu mbalimbali za kimwili au kimazingira.

Mojawapo ya sababu kuu ni uovuleshaji uliochelewa, yaani wakati yai linapotolewa kutoka kwenye ovari kwa kuchelewa zaidi ya kawaida. Hali hii husababisha mzunguko wa hedhi kuwa mrefu kuliko kawaida na mara nyingi huchelewesha hedhi bila dalili nyingine.

Msongo wa mawazo ni sababu nyingine kubwa inayoweza kubadilisha mfumo wa homoni mwilini, hasa homoni za cortisol na prolactin, ambazo huathiri utolewaji wa yai na mzunguko mzima wa hedhi.

Vilevile, mabadiliko ya mazingira au mtindo wa maisha kama vile kusafiri, kazi za zamu usiku, mabadiliko katika usingizi, au kufanya mazoezi ya kupita kiasi, vinaweza kuvuruga usawa wa homoni na kuchelewesha hedhi.

Uzito uliopitiliza au upungufu mkubwa wa uzito pia una athari kubwa kwa mzunguko wa hedhi. Mafuta ya mwili huathiri usawa wa homoni ya estrojeni na progesteroni, ambazo ni muhimu katika kudhibiti mzunguko wa hedhi. Wanawake waliopungua sana au wenye unene kupita kiasi wanaweza kupata mizunguko isiyo ya kawaida au kutopata hedhi kabisa kwa kipindi fulani.

Pia, matatizo ya homoni kama vile sindromu ya ovari yenye vifukomaji vingi, prolactinoma, na matatizo ya tezi ya thairoid kama upungufu wa homoni zake, huathiri moja kwa moja uwezo wa ovari kutoa yai kila mwezi. Kwa mfano, PCOS huzuia ovulesheni ya kawaida, na prolactinoma hupunguza uzalishaji wa homoni muhimu kama FSH na LH zinazochochea uzalishaji wa yai.

Kwa wanawake waliokuwa wakitumia dawa za kupanga uzazi wa mpango, kuchelewa kwa hedhi kunaweza kutokea baada ya kuacha kutumia dawa hizo, kwa kuwa mwili unahitaji muda kurejesha mzunguko wake wa kawaida. Vilevile, matatizo sugu ya kiafya kama kisukari kisichodhibitiwa, matatizo ya ini au figo, na magonjwa ya tezi yanaweza kuathiri homoni na kusababisha kuchelewa kwa hedhi.

Kwa ujumla, kuchelewa kwa hedhi bila ujauzito kunaweza kuwa hali ya kawaida ya muda mfupi au dalili ya tatizo kubwa zaidi la kiafya. Ni muhimu kutafuta ushauri wa daktari endapo hali hii itaendelea au kama inatokea mara kwa mara.

Vipimo muhimu vya uchunguzi

Katika uchunguzi wa kuchelewa kwa hedhi bila uwepo wa ujauzito, vipimo mbalimbali vya maabara husaidia kubaini chanzo cha tatizo.

Kipimo cha kwanza na cha msingi ni β-hCG (beta-human chorionic gonadotropin) kinachofanyika kwa kutumia damu. Hiki ni kipimo cha uhakika zaidi wa kubaini ujauzito katika hatua za awali, na kinaweza kugundua mimba hata kabla ya kipimo cha mkojo kuonesha matokeo chanya.

TSH  ni kipimo kingine muhimu kinachotathmini kazi ya tezi ya thairoid. Tezi yenye matatizo, hasa hali ya upungufu wa homoni thairoidi, inaweza kuvuruga usawa wa homoni na kusababisha kuchelewa kwa hedhi. Kwa hiyo, tathmini ya tezi ni hatua muhimu katika kutafuta kiini cha kuchelewa kwa hedhi.

Prolactin ni homoni inayozalishwa na tezi ya pituitary, na viwango vyake vya juu vinaweza kuzuia ovulation, hivyo kuchelewesha au kusababisha kukosekana kwa hedhi. Ikiwa prolactin itapatikana kuwa juu, huenda kuna hitaji la uchunguzi zaidi wa tezi pituitari.

Vipimo vya homoni FSH  na LH vinaweza kusaidia kuelewa uwezo wa ovari kufanya kazi vizuri. Viwango vya homoni hizi vinaweza kuashiria hali ya kutojitosheleza kusiko pevu kwa ovari, ambayo ni kushindwa kwa ovari kufanya kazi mapema kuliko inavyotarajiwa.

Kwa wanawake wanaoshukiwa kuwa na Sindromu ya ovari yenye vifukomaji vingi (PCOS) au matatizo ya tezi ya adreno, uchunguzi wa homoni za androjeni (ikijumuisha vipimo vya testosterone na DHEAS) hufanyika. Viwango vya juu vya androjeni vinaweza kuhusishwa na kuchelewa kwa hedhi, nywele nyingi usoni, au chunusi sugu.

Ultrasound ya nyonga ni kipimo cha picha kinachotumika kuangalia muundo wa viungo vya uzazi, kama ovari na mji wa mimba. Hiki kinaweza kusaidia kubaini uwepo wa PCOS, uvimbe kwenye ovari (Vifukomaji kwenye ovari), au matatizo ya muundo wa uterasi yanayoweza kusababisha kuchelewa au kutopata hedhi.

Iwapo viwango vya homoni prolactin vipo juu, kuna uwezekano wa kuwepo kwa uvimbe kwenye tezi ya pituitari (prolaktinoma). Katika hali hiyo, MRI ya ubongo hufanyika ili kuchunguza uwepo wa uvimbe au mabadiliko mengine kwenye tezi hiyo ndogo ya ndani ya ubongo.

Wakati gani wa kumwona daktari?

Jedwali lifuatalo linaonyesha ni wakati gani wa kumwona daktari endapo unachelewa hedhi pasipo kuwa na ujauzito:

Hatua za kuchukua nyumbani

Kuchelewa kwa hedhi kunaweza kuleta wasiwasi, hasa pale ambapo mimba imetolewa kama sababu. Hata hivyo, kuna hatua kadhaa ambazo unaweza kuchukua ukiwa nyumbani kabla ya kufika hospitali au kuanza uchunguzi wa kina.

Kwanza, rudia kipimo cha mimba baada ya siku 3–5, na hakikisha unatumia mkojo wa kwanza wa asubuhi, ambao huwa na viwango vya juu vya homoni ya hCG. Kipimo cha awali kinaweza kuwa hakijaonyesha mimba kwa sababu ya viwango vya chini vya homoni katika hatua za awali za ujauzito.

Pili, punguza msongo wa mawazo, kwa sababu mawazo mengi na wasiwasi vinaweza kuvuruga homoni na mzunguko wa hedhi. Lala kwa muda wa kutosha, fanya mazoezi mepesi kama kutembea au yoga, na jaribu mbinu za kutuliza akili kama kusoma, kusali au kutafakari (meditation).

Tatu, andika rekodi ya mzunguko wako wa hedhi, ikiwa ni pamoja na tarehe ya hedhi ya mwisho, urefu wa mzunguko, na mabadiliko yoyote katika dalili. Hii itasaidia kubaini kama kuchelewa kwa hedhi ni jambo la kawaida kwako au ni tukio la kipekee linalohitaji ufuatiliaji zaidi.

Vilevile, epuka kutumia dawa au mitishamba ya kutoa hedhi bila ushauri wa daktari. Matumizi holela ya dawa hizo yanaweza kusababisha madhara ya kiafya au kuficha chanzo halisi cha tatizo.

Mwisho, angalia dalili nyingine zinazoweza kuambatana na kuchelewa kwa hedhi, kama vile maumivu ya tumbo, maumivu ya matiti, mabadiliko ya ute wa ukeni, au kuongezeka au kupungua kwa uzito. Dalili hizi zinaweza kusaidia kufahamu kama kuna mabadiliko ya homoni au tatizo jingine la kiafya linalohitaji uchunguzi zaidi.

Hitimisho

Kuchelewa kwa hedhi bila mimba si jambo la kutisha kila wakati, hasa kama ni mara ya kwanza. Hata hivyo, ikiwa hali hii inaendelea au inajirudia, ni muhimu kufanya uchunguzi wa kitabibu ili kugundua chanzo halisi. Vipimo rahisi vya damu na picha vinaweza kusaidia kuelewa sababu na kutoa matibabu sahihi mapema.