Mwandishi:
ULY CLINIC
Mhariri:
Dkt. Sospeter B, MD
Imeboreshwa:
22 Julai 2025, 16:04:37
Maumivu ya macho: Sababu, Dalili, Uchunguzi na Matibabu
Swali la msingi
“Jicho langu limeanza kuwa mekundu na kuuma sana, hasa ninapotazama mwanga au kutumia simu. Nimejaribu matone ya machozi lakini bado hali haitulii. Nimehofia kuna kitu kibaya kinatokea. Je, ni lini ni lazima niende hospitali kuona daktari wa macho?”
Majibu
Maumivu ya macho ni hali ya kawaida inayoweza kumpata mtu wa rika lolote. Hali hii inaweza kuwa ya muda mfupi au ya kudumu, na inaweza kuathiri sehemu ya nje ya jicho au sehemu za ndani. Maumivu yanaweza kuwa ya aina tofauti: kuwasha, kuchoma, kuuma, au hisia ya kuwepo kwa kitu ndani ya jicho (kama mchanga). Kwa baadhi ya watu, maumivu haya huambatana na wekundu wa jicho, machozi mengi, au hata kupungua kwa uwezo wa kuona.
Ni muhimu kutambua kuwa maumivu ya jicho si jambo la kubeza, hasa yanapodumu kwa zaidi ya siku chache au kuambatana na dalili kali kama kupungua kwa kuona. Visababishi vinaweza kuwa vidogo kama mzio (aleji), au vikubwa zaidi kama maambukizi ya ndani ya jicho yanayohitaji matibabu ya haraka.
Aina za maumivu ya macho
Maumivu ya macho yanaweza kugawanyika katika makundi makuu mawili kulingana na eneo la jicho linaloathirika:
Maumivu ya kwenye jicho (Maumivu ya ki-okula): Haya hutokea kwenye sehemu ya ya jicho kama vile konjunktiva, kope, au konea (Konea).
Maumivu ya pango la jicho (Maumivu ya ki-Obito): Haya huhusisha sehemu ambazo jicho limekaa au kujishikiza kwako kama mshipa wa fahamu wa jicho (Neva optiki), misuli ya jicho, au sehemu za nyuma ya jicho.
Visababishi vya maumivu ya macho
Zifuatazo ni baadhi ya sababu za kawaida zinazopelekea maumivu ya macho:
Kisababishi | Dalili za kipekee | Mambo Muhimu ya Kuzingatia |
Mzio | Kuwasha, macho mekundu, machozi, kuvimba kope | Huathiri macho yote mawili, husababishwa na vumbi, poleni au vipodozi |
Maambukizi ya bakteria | Ute/usahani mwingi, macho mekundu, kuvimba kope | Kama konjaktivaitis ya bakteria, huambatana na usaha au ute mzito |
Maambukizi ya virusi | Macho mekundu, machozi mengi, hisia ya mchanga, kuambukiza | Yaweza kuwa sehemu ya homa au mafua |
Matatizo ya lensi za mguso | Kuwasha, kuona kutoeleweka, jicho kuwaka au kuvimba | Matumizi yasiyofaa ya lensi au usafi duni |
Uvimbe wa machozi (Dacryocystitis) | Kuvimba chini ya jicho karibu na pua, wekundu, maumivu, usaha | Maambukizi ya tezi ya machozi, mara nyingi upande mmoja |
Jicho Kavu (Sindromu ya jicho kavu) | Hisia ya kuwaka, mchanga ndani ya jicho, macho kukosa machozi | Inaweza kusababishwa na mazingira, dawa au umri mkubwa |
Jeraha/Jigonga Macho | Maumivu baada ya kuumia, wekundu, kuvimba | Historia ya ajali au kugongwa |
Kitu Kigeni Machoni | Maumivu ghafla, machozi, kuona kutoeleweka, hisia ya mchanga | Historia ya vumbi, chuma au chembe kuingia |
Stai (Hordeolum) | Uvimbe mdogo unaoumiza kando ya kope, wekundu, usaha kidogo | Mara nyingi husababishwa na bakteria |
Chalazion | Uvimbe usio na maumivu, hisia ya kujaa kope | Tofauti na stai, huchukua muda kuonyesha dalili |
Konjaktivaitis(Macho mekundu) | Macho mekundu, machozi mengi, ute au usaha, kuwasha | Yaweza kutokana na virusi, bakteria au mzio |
Blepharaitis (Kuvimba kwa Kope) | Kope nyekundu, kuwasha, uchafu kwenye kope | Huambatana na uchafu au mba katika kope |
Kidonda kwenye konea | Maumivu makali, kuona kutoeleweka, mwanga kuumiza | Huweza kusababishwa na kucha, lensi au maambukizi |
Glaukoma (Acute Angle-closure) | Maumivu makali ya jicho, kuona vichwa vya taa, kichefuchefu, kizunguzungu | Shinikizo kubwa la ghafla ndani ya jicho – dharura ya kitabibu |
Uveaitis/Optic Neuritis | Maumivu ndani ya jicho, mwanga kuumiza, kuona kupungua | Huambatana na magonjwa ya autoimmune au virusi |
Kipanda uso cha macho/Migraine ya macho | Maumivu ya macho upande mmoja kabla ya maumivu ya kichwa | Hujitokeza kabla au wakati wa maumivu ya kichwa |
Uchovu wa macho | Maumivu ya jicho, kuona kutoeleweka, kuchoka | Hutokana na kazi nyingi za kuona, muda mrefu kwenye skrini |
Kutumia miwani isiyofaa | Kuona kutoeleweka, maumivu ya macho au kichwa | Miwani yenye namba isiyo sahihi huongeza mzigo kwa macho |
Mwangaza mwingi (Photophobia) | Kuwashwa na mwanga, macho kulia, kuona hafifu | Inaweza kuwa dalili ya tatizo lingine kama uveitis au jeraha |
Dalili zinazoambatana na maumivu ya macho
Macho kuwa mekundu
Kuwasha au kuungua
Kujihisi kuna kitu ndani ya jicho
Machozi mengi au ukavu
Kuona ukungu au kupungua kwa kuona
Uvimbe kwenye kope
Maumivu ya kichwa au usoni
Kuvimba kwa mishipa ya jicho
Wakati gani wa kumwona daktari?
Unashauriwa kumuona daktari wa macho haraka iwapo:
Maumivu ni makali na hayapungui baada ya siku moja au mbili.
Unaona ukungu au kupoteza kuona.
Kuna usaha unaotoka kwenye jicho.
Jicho limevunjika au limeumizwa.
Maumivu yanaambatana na maumivu ya kichwa, kichefuchefu au kutapika.
Kuna historia ya glaukoma kwenye familia.
Vipimo na Uchunguzi
Daktari wa macho anaweza kutumia vifaa maalumu kama slit lamp, ophthalmoscope, au kufanya vipimo vya presha ya jicho (tonometri). Uchunguzi mwingine hutegemea historia na dalili zako.
Matibabu ya maumivu ya macho
Matibabu hutegemea chanzo cha maumivu:
Kisababishi | Tahadhari/Maelekezo kwa mgonjwa |
Mzio | Epuka vichochezi, tumia matone ya antihistamine, epuka kujikuna macho |
Maambukizi ya bakteria | Tumia dawa za antibayotiki za macho, epuka kugusa macho, zingatia usafi wa mikono |
Maambukizi ya virusi | Pumzika, zingatia usafi, matone ya macho huweza kusaidia; mara chache huhitaji dawa za virusi |
Matatizo ya lensi mguso | Ondoa lensi mara moja, pumzisha macho, zingatia usafi wa lensi, onana na daktari wa macho ikiwa makali |
Uvimbe wa machozi (Dacryocystitis) | Tumia antibiotic, onana na daktari – upasuaji mdogo unaweza kuhitajika |
Jicho Kavu (Sindromu ya jicho kavu) | Tumia matone ya machozi bandia, epuka upepo au hewa ya kiyoyozi, tumia humidifier nyumbani |
Jeraha/Jigonga Macho | Epuka presha juu ya jicho, wahi hospitali kwa uchunguzi, epuka dawa bila ushauri wa daktari |
Kitu Kigeni Machoni | Usifute jicho, osha kwa maji mengi au saline, wahi hospitali haraka |
Stai (Hordeolum) | Kanda kwa taulo ya moto, epuka kufinya au kupasua, usafi wa macho ni muhimu |
Chalazion | Tumia taulo ya moto, onana na daktari ikiwa haupungui |
Konjaktivaitis(Macho mekundu) | Epuka kugusa macho, safisha mikono, matone hutolewa kulingana na chanzo |
Blepharaitis (Kuvimba kwa Kope) | Safisha kope kwa maji ya uvuguvugu, wakati mwingine dawa ya antibiotic huweza kuhitajika |
Kidonda kwenye konea | Tumia dawa maalum, usivae lensi hadi kupona, wahi hospitali haraka |
Glaukoma (Acute Angle-closure) | Wahi hospitali haraka – huhitaji matibabu ya haraka ya kushusha presha ya ndani ya jicho |
Uveaitis/Optic Neuritis | Onana na daktari haraka, matibabu ya kupunguza uvimbe yanahitajika |
Kipanda uso cha macho/Migraine ya macho | Pumzika kwenye giza, epuka vichochezi, tumia dawa ya maumivu kwa ushauri wa daktari |
Uchovu wa macho | Pumzika, punguza muda wa skrini, tumia matone ya macho |
Kutumia miwani isiyofaa | Pima macho tena, badilisha miwani inayofaa |
Mwangaza mwingi (Photophobia) | Tumia miwani ya jua, epuka mwanga mkali, onana na daktari ikiwa dalili hazipungui |
Hitimisho
Maumivu ya macho ni hali isiyo ya kupuuzwa. Ingawa mara nyingi husababishwa na hali nyepesi kama mzio au uchovu, yanaweza pia kuwa kiashiria cha tatizo kubwa zaidi linalohitaji matibabu ya haraka. Ni vyema kuwahi kufanyiwa uchunguzi na daktari wa macho ili kuzuia madhara makubwa zaidi, ikiwemo upofu.
Maswali yaliyoulizwa mara kwa mra
1. Ni jinsi gani nitajua kama maumivu ya macho ni tatizo kubwa au la kawaida?
Ikiwa maumivu ni makali, yanakuja ghafla, yanahusiana na kuona kupungua, mwanga kuumiza, au uvimbe mkali, ni lazima umwone daktari haraka. Maumivu madogo ya kawaida huisha baada ya kupumzika au matone ya machozi bandia.
2. Ninachotakiwa kufanya haraka ikiwa nitapata maumivu makali ya jicho ghafla?
Usisubiri! Pumzika macho, epuka kuugusa, na fika hospitali mara moja kwa uchunguzi na matibabu ya dharura.
3. Je, ni salama kutumia matone ya macho bila ushauri wa daktari?
Matone ya machozi bandia ni salama kwa maumivu madogo, lakini matone yenye antibiotic au antihistamine yanapaswa kutumika kwa ushauri wa daktari tu.
4. Kwa nini kutumia muda mrefu kwenye skrini husababisha maumivu na uchovu wa macho?
Kuangalia skrini kwa muda mrefu hupunguza kung'oa macho, kusababisha macho kukauka, kuwasha na uchovu.
5. Ni lini ni bora nione daktari wa macho badala ya daktari wa kawaida?
Ukiona dalili kama kuona kupungua, maumivu makali, mwanga kuumiza sana, au mabadiliko ya rangi ya macho, muone mtaalamu wa macho.
6. Ningeepukaje maumivu yanayotokana na matumizi ya lensi za mguso?
Hakikisha usafi wa mikono, usitumie lensi kwa muda mrefu zaidi ya ulivyopendekezwa, na zitoa mara kwa mara kwa mapumziko.
7. Matibabu ya maumivu ya macho kutokana na mzio yanatofautiana vipi na maambukizi?
Mzio hutibiwa kwa antihistamine na kuepuka vichochezi, wakati maambukizi yanahitaji antibiotics au matone maalum.
8. Je, uvimbe wa machozi unaweza kupona bila upasuaji?
Mara nyingi huanza kwa dawa za antibiotic, lakini upasuaji mdogo unaweza kuhitajika ikiwa uvimbe haupungui.
9. Nini dalili za onyo za glaukoma zisizoweza kuzuilika nyumbani?
Maumivu makali, kuona taa za rangi, kizunguzungu, na kichefuchefu ni dharura ambayo inahitaji matibabu hospitalini.
10. Kwa watoto wachanga wanaopata maumivu ya macho, ni lini ni lazima wamchukue daktari?
Ikiwa mtoto ana macho mekundu makali, maji au usaha yanayotiririka, au anazidi kuwa na maumivu na kutokuwa na utulivu, mpe huduma ya daktari haraka.
ULY CLINIC inakushauri uwasiliane na daktari wako kwa ushauri na tiba kabla ya kuchukua hatua yoyote ile baada ya kusoma majibu haya.
Kupata ushauri zaidi au tiba kutoka kwa daktari wa ULY CLINIC bofya hapa au tumia linki ya Pata tiba
Imeandikwa,
22 Julai 2025, 15:31:46
Rejea za mada hii
Kanski JJ, Bowling B. Clinical Ophthalmology: A Systematic Approach. 8th ed. Elsevier; 2015.
American Academy of Ophthalmology. Basic and Clinical Science Course (BCSC): External Disease and Cornea. San Francisco: AAO; 2022.
Yanoff M, Duker JS. Ophthalmology. 5th ed. Elsevier Saunders; 2018.
Lemp MA, Baudouin C, Baum J, Dogru M, Foulks GN, Kinoshita S, et al. The definition and classification of dry eye disease: Report of the Definition and Classification Subcommittee of the International Dry Eye WorkShop (2007). Ocul Surf. 2007;5(2):75–92.
Foster CS, Vitale AT. Diagnosis and Treatment of Uveitis. 2nd ed. Jaypee Brothers Medical Publishers; 2013.
McGwin G Jr, Xie A, Owsley C. Rate of eye injury in the United States. Arch Ophthalmol. 2005;123(7):970–6.
Ali MJ. Principles and Practice of Lacrimal Surgery. 2nd ed. Springer; 2018.
Tuli SS. Contact lens–related corneal ulcers: an update. Clin Ophthalmol. 2016;10:2049–2057.
Chern K. Blepharitis. In: Yanoff M, Duker JS, editors. Ophthalmology. 4th ed. Saunders Elsevier; 2014. p. 366–368.
Broadway DC, Drance SM. Glaucoma and quality of life. Br J Ophthalmol. 1998;82(8):889–893.