Mwandishi:

ULY CLINIC

Mhariri:

Dkt. Mangwella S, MD

Imeboreshwa:

6 Desemba 2025, 05:08:40

Njia za kuzuia kutungwa kwa mimba

Njia za kuzuia mimba ni mbinu salama zinazotumiwa na wanawake na wanaume ili kuzuia mbegu ya mwanaume (manii) kukutana na yai la mwanamke (utungisho) au kuzuia kiinitete kujishikiza kwenye ukuta wa mji wa mimba. Njia hizi hutoa uhuru wa kupanga uzazi, kupunguza vifo vinavyotokana na mimba zisizotarajiwa, na kuboresha afya ya mama na familia.

Kuna njia za muda mfupi, muda mrefu, za kudumu, za homoni, zisizo za homoni, na njia za dharura. Kila njia ina namna inavyofanya kazi, faida na changamoto zake, hivyo ni muhimu kupatiwa ushauri kutoka kwa mtaalamu wa afya ili kuchagua njia inayofaa zaidi kwa afya na maisha yako.

Aina za njia za kuzuia mimba

Njia za kuzuia mimba zimeainishwa katika majedwali hapa chini;

Jedwali 1. Njia zinazozuia mbegu kukutana na yai (Kuzuia utungishaji)

Njia	Inavyofanya kazi	Faida	Hasara / Tahadhari
Kondomu ya kiume	Huzuia mbegu kuingia ukeni	Inalinda pia dhidi ya magonjwa ya zinaa	Inaweza kuchanika, matumizi mabaya
Kondomu ya kike	Huzuia mbegu kufika kwenye shingo ya uzazi	Inatoa udhibiti kwa mwanamke	Haitumiki sana, gharama juu
Kiwamba shingo ya kizazi/Kofia ya shingo ya kizazi	Hufunika mlango wa kizazi kuzuia mbegu	Haina homoni	Inahitaji kufungwa vizuri; ufanisi mdogo ikiwa matumizi si sahihi
Kiuamanii (spemisaidi)	Huuwa au kupunguza uwezo wa mbegu	Rahisi kutumia	Ufanisi mdogo bila kuchanganywa na njia nyingine

Jedwali 2. Njia zenye homoni (Kuzuia uovuleshaji, Kuzuia mbegu, au kupunguza yai lililochavushwa kujipandikiza kwenye kuta za kizazi)

Njia	Kazi	Faida	Tahadhari / Madhara Madogo
Vidonge vya uzazi wa mpango (OCPs)	Huzuia yai kupevuka	Mzunguko wa hedhi kuwa wa mpangilio	Maumivu ya kichwa, kichefuchefu kwa baadhi
Sindano ya homoni (Depo-Provera)	Huzuia uovuleshaji hadi miezi 3	Rahisi kwa watu wasio kumbuka vidonge	Hedhi kusimama au kuwa nzito, kuchelewa kupata mimba baada ya kuacha
Njiti za mkono/Kipandikizi	Huzuia ovulation kwa miaka 3–5	Nguvu, muda mrefu	Mabadiliko ya hedhi
Pachi ya homoni	Hutoa homoni kupitia ngozi	Rahisi kutumia mara 1 kwa wiki	Inaweza kukera ngozi
Kitanzi chenye homoni (Hormonal IUD)	Huondoa unene wa ukuta wa kizazi na kupunguza uwezekano wa yai kupandikizwa	Muda mrefu (5–7 yrs)	Maumivu wakati wa kuweka

Jedwali 3. Njia za kuzuia yai lililochavushwa kujipandikiza moja kwa moja kwenye kuta ya kizazi

Njia	Jinsi Inavyofanya	Faida	Hasara / Tahadhari
Kitanzi kisicho na homoni (Copper IUD)	Shaba huua mbegu na kuzuia yai kujipandikiza	Ufanisi mkubwa, hadi miaka 10	Maumivu ya hedhi yanaweza kuongezeka
Vidonge vya dharura vya uzazi wa mpango kama P2 n.k	Huzuia au kuchelewesha uovuleshaji; huwahi ukuta wa kizazi kuzuia implantation	Hutumika baada ya ngono bila kinga	Si ya matumizi ya mara kwa mara, ufanisi hupungua ukichelewa

Jedwali 4. Njia za upasuaji (Njia za kudumu za uzazi wa mpango)

Njia	Kazi	Faida	Tahadhari
Kufunga mirija ya kizazi kwa mwanamke	Huzuia mayai kupita kuelekea sehemu ya kukutana na mbegu	Njia ya kudumu	Haifai kwa mtu mwenye mpango wa kupata watoto baadaye
Kufunga mirija ya uzazi kwa mwanaume	Huzuia mbegu kutoka kwenye korodani	Rahisi, salama	Ni ya kudumu, mwanaume anaweza kukosa uwezo wake wa kutundisha mimba kwa njia ya kujamiana

Jedwali 5. Njia za kitamaduni kwa kuongeza uelewa wa mwili (Uelewa wa ishara na siku za hatari)

Njia	Kazi	Faida	Changamoto
Kujua siku za hatari kwa kalenda	Kuepuka ngono siku yai linatarajiwa kutolewa (Siku ya uovuleshaji)	Bila dawa, rahisi	Uhitaji wa ufuatiliaji wa karibu
Kupima joto la mwili (BBT)	Kubaini uovuleshaji kwa kuangalia mabadiliko ya joto la mwili wa mwanamke	Husaidia pia kupanga mimba	Haifai kwa watu wenye mizunguko ya hedhi isiyotabirika
Kuchunguza ute wa uke	Kubaini siku za rutuba(Uovuleshaji)	Inafaa kwa wanandoa ambao hawataki kutumia njia za homoni	Magonjwa ya uke yanaweza kuathiri hali ya ute

Ulinganisho wa njia za kuzuia mimba

Njia	Inavyofanya Kazi	Muda wa Ufanisi / Matumizi	Ufanisi (%)
Kondomu ya kiume	Huzuia mbegu kuingia ukeni	Kila tendo la ngono	85–98
Kondomu ya kike	Huzuia mbegu kufika shingoni	Kila tendo la ngono	79–95
Vidonge vya uzazi wa mpango	Huzuia ovulation	Kila siku	91–99
Sindano (Depo-Provera)	Huzuia ovulation	Kila wiki 8–12	94–99
Kitanzi chenye homoni (Hormonal IUD)	Huzuia ovulation + kuimarisha ute mzito	Miaka 3–7	>99
Kitanzi cha shaba (Copper IUD)	Kuzuia urutubishaji + kujipandikiza kwa yai lililorutubishwa	Miaka 5–12	>99
Vipandikizi / Njiti	Huzuia uovuleshaji	Miaka 3–5	>99
Pachi ya homoni	Huzuia uovuleshaji kupitia ngozi	Kila wiki	91–99
Pete ya uke (Vaginal ring)	Huzuia uovuleshaji	Kubadilishwa kila mwezi	91–99
Vidonge vya dharura	Kuzuia uovuleshaji / kupunguza kujipandikiza kwa yai lililochavushwa	Matumizi ya mara moja	58–85
Viuajimanii (Spermisaidi)	Huuwa au kupunguza uwezo wa mbegu	Kila tendo	70–85 (nyingi hufanya kazi vizuri zikichanganywa na Kiwamba shingo ya kizazi/Kondomu)
Kiwamba shingo ya kizazi /Kofia ya shingo ya kizazi	Kufunika shingo ya kizazi ili kuzuia mbegu kuingia kwenye kizazi	Kila tendo + Ongeza na kiua manii	71–88
Kufahamu siku za hatari, ute, joto	Kuepuka tendo katika siku za rutuba	Kila siku, kufuatilia mzunguko	76–88 (kwa matumizi sahihi hadi 95)
Kufunga kizazi kwa mwanamke (BTL)	Kukata/kufunga mirija ya mayai	Kudumu	>99
Kufunga mirija ya uzazi kwa mwanaume	Kufunga njia ya mbegu kutoka korodani	Kudumu	>99.5

Faida za njia za kuzuia mimba

Kuzuia mimba zisizotarajiwa
Kupanga muda na nafasi kati ya watoto
Kuboresha afya ya mama na mtoto
Kupunguza vifo vinavyohusiana na mimba
Njia nyingine huimarisha afya ya hedhi

Madhara madogo yanayoweza kutokea

Kutokwa damu katikati ya hedhi
Kuongeza au kupunguza hedhi
Kichefuchefu (kwa vidonge)
Maumivu ya tumbo la chini (Vitanzi)
Kubadilika kwa hisia au ngozi

Nani hafai kutumia njia fulani?

Wanawake wenye shinikizo la damu lisilodhibitiwa – wanapaswa kupata ushauri kabla ya kutumia vidonge.
Wenye tatizo la damu kuganda haraka – wanapaswa kushauriwa kuhusu vipandikizi/homoni kabla ya kutumia
Wale wenye maambukizi kwenye kizazi au mirija – Wanapaswa kupata matibabu kabla ya kuwekewa kitanzi.
Wanawake wanaoshukiwa au wenye saratani ya titi – Hawapaswi kutumia homoni za uzazi wa mpango

Hitimisho

Kuna njia nyingi salama za kuzuia mimba ambazo zinaweza kumfaa mwanamke au mwanaume kulingana na mahitaji, afya, na mpango wa familia. Ni muhimu kushauriana na daktari ili kupata njia inayofaa mwili wako. Kumbuka: hakuna njia inayofaa kila mtu sawa, hivyo ushauri binafsi ni muhimu.

Maswali yaliyoulizwa mara kwa mara na majibu yake

1. Je, ninaweza kubadilisha njia ya uzazi wa mpango mara nyingi?

Ndiyo. Unaweza kubadilisha kulingana na madhara unayopata au mabadiliko ya mahitaji ya uzazi. Hata hivyo, baadhi ya njia kama sindano hutakiwa kusubiri muda fulani kabla ya kuanza njia mpya.

2. Je, vidonge vya dharura vinaathiri uwezo wa kupata ujauzito baadaye?

Hapana. Vidonge vya dharura haviharibu uzazi wa baadaye; vinafanya kazi tu kwenye mzunguko wa hedhi wa wakati huo.

3. Je, kitanzi kinaweza kusogea au kupotea ndani ya mwili?

Ni nadra sana. Mara chache, kinaweza kusogea kidogo kutoka sehemu kilipowekwa, lakini huwa hakisafiri kwenda maeneo mengine ya mwili nje ya mji wa mimba.

4. Je, vipandikizi vinaweza kuathiri uzito?

Watu wengine hupata ongezeko dogo la uzito, lakini si wote. Mabadiliko haya hutokana na athari za homoni kwa hamu ya kula na uhifadhi wa maji mwilini.

5. Je, mwanamke akitumia njia za homoni kwa muda mrefu anaathirika?

Wengi hutumia kwa miaka mingi bila tatizo. Uchunguzi unaonyesha kuwa matumizi ya muda mrefu ya vidonge husaidia pia kupunguza hatari ya saratani ya ovari.

6. Je, wanaume nao wana njia za kuzuia mimba za muda mrefu?

Kihistoria hapana, zaidi ya kondomu na kufunga uzazi kwa mwanaume. Tafiti za vidonge kwa wanaume bado zinaendelea lakini hazijaanza kutumika kwa watu kwa wingi.

7. Je, ninaweza kupata mimba nikiwa kwenye kitanzi?

Uwezekano upo lakini ni mdogo sana (chini ya 1%). Ikiwa mimba imetokea, mara nyingi hupewa vipimo kuhakikisha si mimba ya nje ya kizazi.

8. Njia ya kalenda ni salama kiasi gani?

Ina ufanisi mdogo (75–85%). Mzunguko hutofautiana kwa wanawake wengi, hivyo ni rahisi kupata mimba bila kutarajia.

9. Je, vidonge vya uzazi wa mpango vinahitaji kipimo cha damu kabla ya kuanza?

Kwa wanawake wengi, hapana. Kinachohitajika zaidi ni historia ya afya na vipimo vya shinikizo la damu. Vipimo vingine hutolewa tu kwa wenye magonjwa maalumu.

10. Je, kifafa au magonjwa mengine sugu yanaathiri chaguo la njia ya uzazi wa mpango?

Ndiyo. Baadhi ya dawa za kifafa hupunguza ufanisi wa vidonge. Wagonjwa hawa hupewa njia zisizotegemea homoni fulani, kama kitanzi cha shaba au vipandikizi maalumu.

ULY CLINIC inakushauri uwasiliane na daktari wako kwa ushauri na tiba kabla ya kuchukua hatua yoyote ile baada ya kusoma majibu haya.

Kupata ushauri zaidi au tiba kutoka kwa daktari wa ULY CLINIC bofya hapa au tumia linki ya Pata tiba

Imeandikwa,

6 Desemba 2025, 05:08:40

Rejea za mada hii

World Health Organization. Medical eligibility criteria for contraceptive use. 5th ed. WHO; 2015.
Trussell J. Contraceptive failure in the United States. Contraception. 2011;83(5):397–404.
American College of Obstetricians and Gynecologists. Long-Acting Reversible Contraception (LARC): Implants and Intrauterine Devices. Practice Bulletin No. 186. Obstet Gynecol. 2017;130:e251–e269.
Hubacher D, Trussell J. A definition of modern contraceptive methods. Contraception. 2015;92(5):420–421.
Cleland K, Zhu H, Goldstruck N, Cheng L, Trussell J. The efficacy of intrauterine devices for emergency contraception: a systematic review. Hum Reprod. 2012;27(7):1994–2000.
Glasier A. Emergency postcoital contraception. N Engl J Med. 1997;337:1058–1064.
Winner B, Peipert JF, Zhao Q, et al. Effectiveness of long-acting reversible contraception. N Engl J Med. 2012;366:1998–2007.
Hatcher RA, Nelson AL, Trussell J, et al. Contraceptive Technology. 21st ed. New York: Ayer Company Publishers; 2018.
Faculty of Sexual and Reproductive Healthcare (FSRH). UK Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use (UKMEC). FSRH; 2016.
Curtis KM, Tepper NK, Jatlaoui TC, et al. U.S. Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use. MMWR Recomm Rep. 2016;65(3):1–103.
Peterson HB. Sterilization. Obstet Gynecol. 2008;111(1):189–203.
Cook LA, Van Vliet H, Lopez LM, Pun A. Vasectomy occlusion techniques for male sterilization. Cochrane Database Syst Rev. 2014;(3):CD003991.