Vyakula vya kuongeza kiwango cha damu haraka

Upungufu wa damu (anemia) ni hali ambayo kiwango cha chembe nyekundu za damu au haemoglobin hupungua kuliko kawaida. Haemoglobin ndiyo protini inayobeba oksijeni mwilini, hivyo ukipungua, mwili unakosa nguvu, unachoka haraka, na unaweza kupata kizunguzungu. Dalili zingine ni ngozi kupauka, mapigo ya moyo kwenda kasi, na wakati mwingine kupumua kwa shida.

Sababu kuu za upungufu wa damu ni upotevu wa damu (mfano hedhi nyingi, jeraha, au kuharibika kwa mimba), lishe duni isiyo na madini ya chuma, au magonjwa sugu yanayoharibu uzalishaji wa damu.

Habari njema ni kwamba, vyakula sahihi vinaweza kusaidia kuongeza kiwango cha haemoglobin haraka, hasa vikichanganywa na virutubisho vya damu vinavyoelekezwa na daktari.

Vipimo vya kufanya kabla ya kuanza mpango wa kuongeza damu kwa chakula

Kabla hujaanza kutumia mpango wa vyakula vya kuongeza damu, ni muhimu kupima damu hospitalini ili kubaini kiwango na aina ya upungufu wa damu uliyonayo.

1. Kupima Kiwango cha Haemoglobin

Hupima kama una upungufu wa damu na ni kwa kiwango gani.

• Wanaume: 13–17 g/dL

• Wanawake: 12–15 g/dL

• Watoto: 11–14 g/dL

2. Kujua chanzo cha upungufu

Vipimo vinaweza kuonyesha kama upungufu wa damu unatokana na:

• Ukosefu wa madini ya chuma

• Ukosefu wa vitamini B12 au folate

• Kuvuja damu (kutokana na hedhi nyingi, kidonda, au upasuaji)

• Magonjwa sugu kama malaria, minyoo, au figo

Kiwango cha upungufu wa damu na Matibabu yake

Baada ya kufanya vipimo, inashauriwa kuzingatia aina ya matibabu kwa kuzingatia kiwango cha upungufu kama inavyoonekana kweney jedwali linalofuata;

Mfumo wa kuzingatia

1. Upungufu mdogo: chakula cha kuongeza damu + matunda yenye vitamini C huweza kutosha.

2. Upungufu wa kati: chakula + virutubisho vya chuma vinavyotumika kwa mwongozo wa daktari.

3. Upungufu mkali: hakika chakula pekee hakitoshi, matibabu ya hospitali lazima, kisha lishe husaidia kudumisha kiwango cha damu.

Vyakula vinavyoongeza kiwango cha damu haraka

1. Vyakula vyenye madini ya chuma

2. Vyakula vyenye vitamini C

3. Vyakula vyenye folate (Vitamin B9 kwa wingi)

4. Vyakula vyenye vitamin B12 (Vitamin B12 kwa wingi)

5. Vyakula vyenye shaba na vitamin A

Wakati gani wa kumwona Daktari?

Ingawa kula vyakula vya kuongeza damu husaidia wengi, kuna nyakati ambapo ni muhimu kumwona daktari haraka kwa uchunguzi na matibabu sahihi. Hapa chini ni dalili na hali zinazoweza kuashiria kwamba tatizo ni kubwa zaidi ya upungufu wa damu wa kawaida:

1. Uchovu mkubwa usioelezeka – kama unahisi kuchoka hata baada ya kula na kupumzika vya kutosha.

2. Kizunguzungu au kupoteza fahamu mara kwa mara – dalili ya kiwango kidogo sana cha damu mwilini.

3. Kupumua kwa shida au mapigo ya moyo kwenda kasi – hasa wakati wa kufanya kazi ndogo ndogo.

4. Rangi ya ngozi kuwa ya njano au kuchoka kwa macho – inaweza kuashiria upungufu mkubwa wa damu au tatizo la ini.

5. Kuvuja damu nyingi wakati wa hedhi au kuharisha damu – inaweza kupelekea upotevu mkubwa wa damu unaohitaji matibabu ya haraka.

6. Kuhisi baridi mikononi na miguuni au ganzi – dalili ya damu kutofikia vizuri sehemu za mwili.

7. Watoto au wajawazito wanaoendelea kudhoofika licha ya kula vizuri – wanapaswa kupimwa mapema ili kubaini chanzo cha tatizo.

Kumbuka

Kuna wakati upungufu wa damu unaweza kusababishwa na magonjwa kama malaria, minyoo, upungufu wa vitamini B12 au folate, magonjwa ya figo, au upotevu wa damu kwa ndani.Kwa hiyo, hata kama unakula vizuri, ni muhimu kupima damu hospitalini ili kujua aina ya upungufu wa damu uliyo nao na kupata matibabu sahihi.

Mpango wa siku 7 wa kuongeza damu haraka

Hapa chini kuna mpango wa mlo wa siku 7 wa kuongeza damu haraka, unaofaa kwa mtu mwenye upungufu wa damu kutokana na kupoteza damu (mfano: baada ya kuharibika kwa mimba, hedhi nyingi, upasuaji, au lishe duni). Mpango huu umeandaliwa kwa mazingira ya Tanzania, ukitumia vyakula vinavyopatikana kwa urahisi.

Kanuni za jumla

• Kula vyakula vyenye madini ya chuma kila siku kama maini, dagaa, samaki, nyama nyekundu, spinachi, matembele, kunde.

• Ongeza vitamini C kila unapokula vyakula vya chuma, kwani inasaidia mwili kufyonza madini ya chuma vizuri zaidi.

• Epuka kunywa chai au kahawa mara baada ya mlo, kwani hupunguza ufyonzwaji wa madini ya chuma.

• Kunywa maji ya kutosha na lita 1.5–2 kwa siku kusaidia mzunguko wa damu.

Siku ya 1

• Asubuhi: Uji wa ulezi wenye maziwa + kipande cha parachichi

• Mchana: Wali + maini ya ng’ombe + mboga za majani (spinachi) + maembe

• Usiku: Viazi vitamu + samaki wa kukaanga + mboga za majani

• Kinywaji: Juisi ya miwa au machungwa

Siku ya 2

• Asubuhi: Chapati za unga wa ngano + mayai 2 + juisi ya nanasi

• Mchana: Ugali wa dona + maharage + spinachi + chungwa moja

• Usiku: Wali wa nazi + dagaa wa kukaanga + matembele

• Vitafunwa: Karanga au njegere choma

Siku ya 3

• Asubuhi: Uji wa lishe + ndizi moja

• Mchana: Wali + nyama ya ng’ombe + spinachi

• Usiku: Ndizi za kuchoma + maharage + kachumbari ya nyanya na hoho

• Kinywaji: Juisi ya embe au parachichi

Siku ya 4

• Asubuhi: Mayai ya kuchemsha + mkate wa unga kamili + juisi ya chungwa

• Mchana: Ugali + samaki wa kukaanga + mboga za majani

• Usiku: Wali wa maharage + parachichi

• Kinywaji: Juisi ya beetroot (ukichanganya na karoti)

Siku ya 5

• Asubuhi: Uji wa ulezi + kipande cha tunda (tufaa au nanasi)

• Mchana: Wali wa nyama + spinachi + juisi ya miwa

• Usiku: Viazi + maharage + mboga za majani

• Vitafunwa: Karanga au korosho

Siku ya 6

• Asubuhi: Chapati + mayai + juisi ya chungwa

• Mchana: Ugali + dagaa + spinachi

• Usiku: Ndizi za kupika + maini ya ng’ombe

• Kinywaji: Juisi ya karoti na beetroot

Siku ya 7

• Asubuhi: Uji wa lishe + kipande cha parachichi

• Mchana: Wali + samaki + mboga za majani

• Usiku: Viazi vya kuchemsha + maharage + chungwa moja

• Vitafunwa: Njegere au karanga

Tahadhari muhimu

1. Usile maini au nyama nyekundu kila siku mfululizo ikiwa una tatizo la ini, badilisha na dagaa au maharage.

2. Wagonjwa wa kisukari wajiepushe na juisi zenye sukari nyingi.

3. Wagonjwa wa figo wasile vyakula vyenye protini nyingi bila ushauri wa daktari.

4. Usitumie vyakula vya kuongeza damu kama mbadala wa dawa ikiwa daktari amekuandikia vidonge au sindano za chuma ni vizuri kutumia vyote kwa ushauri wa daktari.

Vidokezo muhimu

• Epuka kunywa chai au kahawa mara moja baada ya kula, kwa kuwa hupunguza ufyonzaji wa madini ya chuma.

• Kwa wanawake wajawazito, wagonjwa waliopoteza damu, au waliotoka kujifungua, ushauri wa daktari ni muhimu kabla ya kuanza virutubisho vya damu.

• Endelea na lishe bora hata baada ya hali kuimarika, ili kuzuia upungufu wa damu kurudi.

Hitimisho

Lishe pekee inaweza kusaidia sana kuongeza haemoglobin ikiwa upungufu si mkubwa. Lakini kama una dalili kali kama kuchoka sana, kupumua kwa shida, au mizunguko, mwone daktari haraka kwa uchunguzi na matibabu ya kitaalamu.